Орталық Азия мен ТМД елдерінің арасында Қазақстан жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) бойынша жетекші орын алады.
Халықаралық валюта қоры (ХВҚ) сарапшыларының бағалауынша, 2023 жылы Қазақстан жалпы ішкі өнім көлемі 259,3 млрд АҚШ долларын құраған. Бұл 2022 жылмен салыстырғанд 33,8 млрд қазақша өскен.
Қазақстанның жалпы ішкі өнімі Өзбекстан, Беларусь, Грузия, Армения, Молдова, Қырғызстан және Тәжікстан сияқты елдердің жалпы ішкі өнімінен асып түсіп отыр.
Әлемдегі ең ірі экономикалардың бірі Ресейдің ғана көрсеткіші Қазақстаннан жоғары: мұнда ЖІӨ 2023 жылы 1,86 трлн доллар болады деп болжануда.
Бұл ретте ХВҚ экономистері 2028 жылға қарай Қазақстанның жалпы ішкі өнімі 354,7 млрд долларға жетеді деп болжап отыр, бұл ағымдағы жылмен салыстырғанда құндық мәнде 36,8% немесе 95,4 млрд долларға көп.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев ел үкіметінің алдына 2029 жылға қарай Қазақстан экономикасын екі есеге арттырып, ішкі жалпы өнімді 450 миллиард долларға дейін ұлғайту міндетін қойып отыр.
Бұл экономиканың тұрақты өсімі жылына кемінде 6% болған жағдайда мүмкін болады және осы стратегиялық мақсатқа қол жеткізуде өңдеуші өнеркәсіптегі жобаларды іске асыру маңызды рөл атқарады.
Жан басына шаққандағы ЖІӨ-нің жағдайы ұқсас: Қазақстан Республикасында ағымдағы жылға болжамды көрсеткіш шамамен 13 мың АҚШ долларын құрайды.
Қазақстанның көрсеткіші Тәжікстаннан 11 есе, Қырғызстаннан 7,1 есе, Өзбекстаннан 5,2 есе, Украинадан 2,5 есе көп.
Көрсеткіштің жылдық өсімі 13,7% немесе 1,6 мың АҚШ доллары деңгейінде болжануда. Сонымен қатар 2028 жылға қарай көрсеткіш ағымдағымен салыстырғанда 29,9%-ға немесе 3,9 мың АҚШ долларына, 16,8 мың АҚШ долларына дейін өседі деп күтілуде.
Шын мәнінде, Қазақстанда жан басына шаққандағы ЖІӨ 2024 жылдан бастап Орталық Азия мен ТМД елдері, соның ішінде Ресейді қоса алғанда, ең жоғары көрсеткішке жетеді деп болжануда.
2021 жылдың өзінде Қазақстан экономикасының нақты өсімі 4,3%-ды, 2022 жылы – 3,2%-ды, 2023 жылдың он бір айының қорытындысы бойынша – 4,9%-ды құраған.
Республикада жоғары өнімді және экспортқа бағдарланған өндірістерді құруға бағытталған ұлттық экономиканы әртараптандыру саясаты жүйелі түрде жүзеге асырылуда. Өңдеу өнеркәсібі мен шағын және орта бизнесті дамытуға басты назар аударылады. Мәселен, ағымдағы жылдың соңына дейін шикізаттық емес секторлар бойынша 1,6 трлн теңгені құрайтын 291 жоба (оның ішінде 800 млрд теңгеден астам сомаға 170 жоба өңдеу өнеркәсібінде) пайдалануға беріледі. Келесі жылы жалпы сомасы 4,6 трлн теңгені құрайтын 400-ден астам жобаны енгізу жоспарлануда. Осылайша, Қазақстан Республикасының шикізаттық модельден өңдеу өнеркәсібін нығайтуға көшуі аясында ел экономиканы дамыту бойынша дәйекті қадамдар жасауда. Осы шаралар кешенінің арқасында тау-кен өнеркәсібі мен өңдеу өнеркәсібінің үлесі дерлік теңестірілді: 2022 жылғы ЖІӨ-нің 13,4%-ына қарсы 14,5%. Жалпы алғанда, Қазақстан Республикасының ЖІӨ-дегі өнеркәсіп секторының үлесі 2020 жылғы «корона дағдарысындағы» 27%-ға және 2015 жылғы 24,9%-ға қарсы 2022 жылдың соңында 30%-ға жуықты құрады.
Отандық өнім өңдеушілерге де қолдау көрсетілуде. «Өнеркәсіптік саясат туралы» Заң аясында отандық өңдеушілерді биржалық бағадан төмен бағамен шикізатпен қамтамасыз ету тетігі іске қосылды. Айталық, 2023 жылдың 10 айында Қазақстан Республикасында алюминий өңдеу көлемінің өсімі 20%-ды (34,1 мыңнан 41 мың тоннаға), ал мыс 4%-ды (6,1 мыңнан 6,4 мыңға дейін) құрады. тонна). Ірі кәсіпкерлік субъектілерінің өңдеушілерді қолдау жөніндегі міндеттемелері де артып келеді (ШОБ белдеуін құру, жер қойнауын пайдаланушыларды реттеліп сатып алу, ынталандыру шаралары шеңберіндегі қарсы міндеттемелер және т.б.).
Бұл ретте, жоғарыда айтылғандай, ШОБ-ты қолдауға ерекше көңіл бөлінуде. Кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік қаржылық қолдау (субсидиялар мен кепілдіктер) жыл сайын артып келеді. Осылайша, биыл «Бәйтерек» ұлттық холдингі арқылы жалпы қаржылық қолдау 2,3 трлн теңгені құрайды. 2023 жылдың 6 айының қорытындысы бойынша еліміздің ЖІӨ-дегі ШОБ үлесі 36,4%-ға жетті, ал ШОБ саласында жұмыспен қамтылған азаматтардың саны 500 мыңға өсіп, 4,3 млн адамға жетті.
«Қарапайым заттар экономикасы» кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы бойынша да жағдайлар жақсартылды: өңдеуші өнеркәсіптің қосымша түрлері енгізілді; экономиканың 20 негізгі секторының тізбесі анықталды, олар бойынша субсидиялау мерзімі 7 жылға дейін ұзартылды; әлеуметтік кәсіпкерлік субъектілеріне қосымша қолдау шаралары енгізілді.
Атап айтқанда, Қазақстанның телекоммуникация саласында әлеуметтік маңызы бар, сонымен қатар республика экономикасына сапалы серпін беруге қабілетті жобалар жүзеге асырылуда. Мәселен, сектордағы ең ірі оператор «Қазақтелеком» компаниясының басым бағыттарының бірі 5G желісін салу болып табылады, ол 2027 жылға қарай республика бойынша 7 мыңнан астам базалық станцияны қамтуы тиіс. Биылғы жылдың соңына дейін бесінші буын желісінің 782 базалық станциясын орналастыру жоспарлануда. «Қолжетімді интернет» ұлттық жобасы аясында компания 1200-ге жуық ауылды оптикалық технологиялар арқылы интернетпен қамтамасыз етуді және республика жолдарын LTE технологиясы арқылы жоғары сапалы интернетпен қамтуды көздеп отыр.
Жалпы, болжамдарға сәйкес, 2024–2028 жылдары ЖІӨ-нің өсуіне өңдеу өнеркәсібіндегі (жылдық орташа 4,9%) және агроөнеркәсіп кешеніндегі (орта есеппен 4,5%) өсім ықпал етеді. инвестициялық жобалар. Инвестициялық даму аясында құрылыс индустриясының тұрақты өсімі күтілуде (орта есеппен 8,8%-ға).
Нақты сектордағы өндірістің өсуі қызмет көрсету саласының дамуына ықпал етеді, ол ЖІӨ-нің 52%-55% құрайды. Өнеркәсіп салаларындағы белсенділік мемлекет тарапынан қаржылық және қаржылық емес қолдау көрсету арқылы ШОБ-ты дамыту арқылы да қамтамасыз етіледі.
Қазақстан үкіметі өз тарапынан елдегі инвестициялық ахуалды жақсарту бойынша шаралар қабылдауда. Инвестициялық штаб пен Инвестициялық омбудсмен институты жұмыс істейді. Инвестициялық штабтың жұмысы қайта форматталып, күшейтілді.
Өңдеу өнеркәсібіне инвестиция тартуды ынталандыру, қаржылық жүктемені азайту және жобалық қуаттылыққа қол жеткізуді жеделдету мақсатында жаңа өндіріс орындары 3 жылға салықтан босатылады. Қазақстан Республикасында өндірілмеген технологиялық өндірістік жабдықты импорттау кезінде ҚҚС есепке жатқызу әдісімен (ҚҚС төлеуден босатуға ұқсас тиімді мөлшерлеме) төленеді.
Бизнес-климатты және бизнес жағдайын жақсарту бойынша жаңа бастамалар жүзеге асырылды. Мысалы, инвестициялық келісімдерге қосымша тетіктер енгізіліп, ірі инвесторлармен жеке шарттарда келісімдер жасауға мүмкіндік берілді. Салық заңнамасының тұрақтылығына инвестициялық міндеттемелер туралы келісім жасалған кезде 10 жыл кепілдік беріледі.
Осылайша, ХВҚ-ның Қазақстанның ЖІӨ өсіміне қатысты қолайлы болжамдары Қазақстанның ішкі даму бағытымен толық расталады және 2029 жылға қарай 450 миллиард доллар көлеміндегі экономикалық көлемге қол жеткізу әбден мүмкін.
