Қазір дүкендер біртіндеп өзгеріп жатыр: тұтынушылар заттың бағасын электронды дисплейден көруге, тауарларды өз бетінше сканерлеуге және түбіртектерді пошта арқылы алуға үйреніп қалды.
Бұрын мұндай шешімдер негізінен ірі гипермаркеттерде болса, қазір олар шағын дүкендерде де пайда болды. Бұл тәсіл тұтынушы тәжірибесін жақсартып, нарықтың дамуына әсер етеді. INFOLine бағалауы бойынша, Қазақстанның бөлшек сауда айналымы 2025 жылы алғаш рет 50 миллиард доллардан асады.
Орталық Азия елдері арасында цифрландыруда тренд беріп отырған - Қазақстан
2025 жылға қарай Қазақстан технологиялық прогресс тұрғысынан көршілес елдерден асып түсті. UMAG мәліметтері бойынша, 40 000 шағын дүкеннің 43%-ы түрлі құралдарды пайдаланады. Өзбекстанда осы форматтағы бөлшек сауда нүктелерінің тек 10-15%-ы ғана арнайы бағдарлама орнатқан, Тәжікстанда бұл көрсеткіш 10%-дан аз, ал Қырғызстанда шамамен 15-20% құрайды.
Еліміз бойынша ең жоғары көрсеткіш Оңтүстік Қазақстанда екен. Мұнда бәсекелестік қатты, кез келген қателік немесе кідіріс тұтынушыларға шығын әкелуі мүмкін. Сондықтан компаниялар қол еңбегі мен интуицияға сүйенудің орнына технология енгізуді жөн көреді.
Цифрландырудың болмауы бизнес үшін бірқатар нақты мәселелер тудырады. Біріншіден, процестерді бақылау мүмкін болмайды; бұл сатуды, қорларды және тауар қозғалысын есепке алуды қиындатады. Екіншіден, қызмет көрсету жылдамдығы төмендейді. Сатушылар көбінесе нақты баға мен тауарды таңдауды білмейді, жалпы соманы қолмен есептейді. Үшінші мәселе - адами қателік. Яғни, бұрыс есеп беру, тауардың жоғалуы сияқты келеңсіздіктер болады. Бұлар тікелей шығынға ұшыратып қана қоймай, сонымен бірге беделге де қауіп төндіреді, себебі тұтынушылар ашықтық пен адалдықты бағалайды.
Автоматтандыру арқылы қызмет көрсету жылдамырақ, қателіктер азырақ және ақпарат дәлірек болады. McKinsey зерттеуіне сәйкес, цифрлық трансформацияға инвестиция салатын компаниялар үш жыл ішінде кірістерін 20-30%-ға арттырады екен.
Арнайы софт миллиондаған ақшаны қалай үнемдейді
Бөлшек сауданы дамытудың негізгі бағыттарының бірі - ішкі процестерді автоматтандыру. Арнайы софт дүкендерге тауарлардың түсімі мен қозғалысын басқаруға, бағалар мен қорларды бақылауға, аналитика жүргізуге, кассалық аппараттар мен адалдық бағдарламаларын бірыңғай жүйеге біріктіруге көмектеседі. «Бөлшек сауданы орындау туралы 2025 жылғы есеп» мәліметтеріне сәйкес, мұндай шешімдер өнімділікті 40%-ға арттырады және сату циклін 50%-ға жылдамдатады.
Жетекші қазақстандық бөлшек саудагерлер өз процестерінде арнайы софттарды белсенді түрде пайдаланып жүр. Мысалы, болжау және толықтыру жүйесін алайық. Ол сатылымды талдап, қандай өнімдерді қандай мөлшерде толықтыру керегін ұсынады. Бұл - компанияға қорлардың теңгерімсіздігін болдырмауға және сұранысқа икемді бейімделуге мүмкіндік береді. Fix Price франчайзинг орындарын қоса алғанда, Қазақстанда барлықғы 337 дүкенде «Автоматты тапсырыс» шешімін енгізді.
Тағы бір мысал - анықтама қызметін автоматтандыру софты. Дүкендер оны қызметкерлер үшін пайдаланады, кассалық аппараттар мен жабдықтардың техникалық мәселелерінен бастап кесте, демалыс немесе оқыту туралы сұрақтарға дейін қамтылған. Орталықтандырылған тәсілсіз мұндай сұраныстар көбіне кеш өңделеді немесе жауапсыз қалады. Дегенмен, жүйе әрбір сұранысты жазып отырады және қызметкерлер оның мәртебесін қарай алады.
Мысалы, арнайы софт SMALL & Skif-ке кері байланысты айтарлықтай жақсартуға және барлық мәселелерді тезірек шешуге көмектесті. Бірінші желідегі қолдау тобының тиімділігі артты - сұраныстардың 87%-ға дейін қашықтықтан шешіледі. Іске асырылғаннан бергі он сегіз айда желі 40 жаңа дүкен ашты, ал бірінші желідегі қызметкерлер саны (сегіз адам) өзгеріссіз қалды.
Клиенттермен өзара әрекеттесу технологиялары: кассалық аппараттар, экрандар және электрондық түбіртектер
Ішкі автоматтандырумен қатар, дүкендер белсенді түрде тұтынушылар үшін ыңғайлы шешімдер әзірлеуде. Ең әйгілі құралдардың бірі - өзіне-өзі қызмет көрсету кассасы (ӨҚК). Ол тұтынушыларға заттарды кассирдің қатысуынсыз сканерлеуге және ақы төлеуге мүмкіндік береді. Fix Price және ROMIR зерттеу компаниясы жүргізген сауалнамаға сәйкес, респонденттердің 80%-дан астамы мұндай құрылғылар күту уақытын қысқартады деп санайды.
Қазақстанда ірі бөлшек саудагерлер КҚК-ны белсенді түрде енгізуде, әр дүкенде екіден алтыға дейінгі кассадан тұратын «аралдар» орнатуда. Қарбалас кездерде олардың толу деңгейі 81%-ға жетеді. Шағын дүкендер де қалысып отырған жоқ: Fix Price компаниясы Алматы мен Астанадағы 59 дүкенді осы құрылғылармен жабдықтады.
Электронды түбіртектер біртіндеп қазақстандық бөлшек сауда үшін стандартқа айналуда. Тұтынушылар үшін ыңғайлы болып, әрі қағаз шығару шығындарын азайтатындықтан, желілер барған сайын фискалдық құжаттарды цифрлық түрде шығаруға ауысуда. YUCUDO халықаралық бөлшек саудагерінің мәліметтері бойынша, жыл сайын тек қағаз түбіртектер шығару үшін әлемде шамамен 10 миллион ағаш кесіледі екен. Сонымен қатар, Қазақстан жаңа заңнамалық талаптарға белсенді түрде дайындалып жатыр: 2026 жылдың 1 қаңтарынан бастап электрондық түбіртектерді пайдалану нарықтағы барлық субъектілер үшін міндетті болады.
Жасанды интеллект (ЖИ) сұранысты болжауды үйреніп келеді
Бөлшек сауда болашақта технологиялық тұрғыдан одан әрі дамиды. Жасанды интеллект (ЖИ) негізгі үрдіс болып қала береді. Көптеген қазақстандық компаниялар оны чатботтарда, ұсыныс жүйелерінде және виртуалды көмекшілерде қазірдің өзінде пайдаланып отыр. Қазақстандағы бизнеске арналған ЖИ шешімдерінің нарығы 2025 жылға қарай 26,7 миллион долларға жетеді деп болжануда.
ЖИ-дің болашағы Заттар интернеті және үлкен деректерді талдау сияқты басқа технологиялармен интеграциялау арқылы кеңеюде. Бұл бөлшек саудагерлерге бірнеше арналар арқылы үздіксіз тұтынушыларға қызмет көрсетуге және тұтынушылардың мінез-құлқын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Нәтижесінде, компаниялар қызмет көрсетуді жақсартып қана қоймай, сонымен қатар - қорларды басқаруды, жеткізу тізбегін және басқа да ішкі процестерді оңтайландырып, жалпы тиімділікті арттырады.
