Ақын Қуандық Шаңғытбаевтың өлеңдері

ТУҒАН ЖЕР

Сүйемін түнгі орманның
Ордалы нуын оңаша:
Төңірегім – баяу толған үн,
Көргенім – кілең тамаша.

Сүйемін таңғы майсада,
Малынған шықтың маржанын.
Салынып тұрса сай-сала,
Көмкеріп көк тал жан-жағын.

Сүйемін жазда жабыққа
Тырсылдап тиген жауынды,
Құлдырап қаңбақ жазықта,
Дүрілдеп өткен дауылды.

Сүйемін кешкі самалды
Сұлудың жұпар лебіндей,
Саябыр тартып сам алды,
Көкжиек кетсе көрінбей.

Сүйемін қала шамдарын
Түндерде жанған самала...
Сау жүрсін сылқым шалдарым,
Сау жүрсін сырбаз сал ана.

Жырлаймын туған жерді мен,
Бөлмеймін бұ жақ, о жаққа;
Сыйлаймын тұтас елді мен,
Айырмай орыс, қазаққа.

АР

Тәңірім сен! Жаббар, саған бағынам,
Жалбарынам, жалғыз саған жалынам.
Патша тәжі жолда жатса, қайрылмай,
Теуіп өтіп, тап алдыңа табынам.
Сен сау болсаң, сана, сабыр сарқылмас,
Әділетімнің толы арнасы тартылмас.
Қара дүние қаптап келсе, қаймықпан:
Ажал қаупі ар күшінен артылмас.

ШАҢҒЫТБАЙ ҚОРАСЫНДА

Кіндік қаным тамған жер, тиген өкшем!
Жатыр, міне, тып-типыл жермен жексен.
Жыңғыл жондым бұл жерде, сақа құйдым,
Енді, міне — құлазып қалған тепсең.
Иірмекіл бұл жерде ойнаған ек.
Ыза мен дық болмайтын ойда бөлек.
Тәутұқыр мен баспадан, қанталапай...
Бәрі де жоқ: жұп-жұрдай мұз-қара көк.
Не болмады бұл жерде, өтпеді не?
Тіршіліктің асуы, өткелі де.
Басталды ғой мен үшін осы арадан,
Басталды ғой өмірдің көктемі де.
Түсті-ау мұнда талайлар отқа, суға;
Болды-ау мұнда боқтасу, достасу да;
Болды-ау мұнда айт, аза, ант пен алғыс;
Қауышу мен танысу, қоштасу да.
Соқпай мұнда өткен жоқ қапа, зар да,
Болды мұнда опасыз, опадар да.
Отқасалар, отырмақ, ойын-оспақ...
Ұзатқанда сыңсыды-ау апалар да.
Жатыр енді жалаңаш жабдан жайым,
Кәрі жұртта тұр тұнып арман, уайым.
Діңкем құрып түнерем, дым шығармай,
О, бишара ақ бесік, айналайын!
Ойран болып ақ бесік жатыр әні,
Байғыз зарлап ойраннан шақырады.
Садақасын ұрлатқан дәруіштей
Жасын сығып Қуандық аһ ұрады.

МЕНІҢ АВТОПОРТРЕТІМ

Білмесең, ей кімсана, даламын мен,
Көргенде кең даланы баламын мен;
Далада аунап алам, ойнап алам,
Кездесіп кеткен сонау бала күнмен.
Шыжыған шілде қақтап шөлмін ғой мен,
Кенезем кеуіп жатқан иенмін ғой мен.
Бір тамған тамшы суға тарығатын
Каңсыған Қарақұммен теңмін ғой мен.
Ұқсаймын шалқып жатқан шалқарға мен,
Шипамын диханға да малқарға мен.
Жарды жеп, жағаны ұрам, іздеп арна,
Арман да, ақ тілек те, аңсар да мен.
Басы – қар, бауыры – абат таумын, байқа;
Заңғармын о заманнан, заумын, байқа;
Дос болсаң, қоң етіме мейірім жоқ,
Ал егер нәкес болсаң, – жаумын, байқа.
Сондаймын: қазақпын мен жаны жайсаң,
Өткен жол, көрген күннің бәрі – лайсаң.
Келемін керіп тастап кеудемді мен
Татар дәм, көрер кезге басып алшаң.

СОНАР

Есіктің алды қан сонар.
Балалар ойнап шулайды.
Сонарда асыр салса олар,
Тулайды менде ну қайғы:
Балалық бір сәт сағынтып,
Әйнектен ұзақ қараймын.
Қаптатып бетке қалың түк,
Өтіпті-ау күндер талай мың.
Япырмау, мен де бір уақыт
Шынымен бала болдым ба?
Сонарда шана зулатып,
Домбығып қолым тоңдым ба?
Терезе бетті қариды,
Журекте сыздап шанышады.
Балалардан өзін таниды
Көңілдің балғын бал шағы.
Ойынның кезі сап болып,
Қартаяр әлі булар да,
Торлаған ойға тап болып,
Жанары толар мұнарға.
Бұтақтар сынбай тұр шаққа.
Параққа сонар барабар:
Келешек алыс ұрпаққа
Хат жазып жатыр балалар.

ҚҰЛЫН

Өрттей қаулап, нарттай лаулап қыр гулі,
Май бұрқырап турған кезде қырмызы
Мәрмәр тұяқ, меруерт кекіл, қан күрең
Құлын келді дүниеге бір күні.
Ойнай келді, қунай келді балаша,
Тулай келді тіршілікпен таласа.
Төбелінен сүйіп алғың келетін,
Қолыңды иіскеп, алақаның жаласа.
Көрілгенде келте жалын сілкетін,
Құйын өтсе, құты қалмай үркетін.
Аңқау еді, емшек іздеп, таба алмай,
Енесінің төсін түгел түртетін.
Аңқау еді, адал еді, ақ еді,
Күнә-күпір, пәс-пәледен пәк еді.
Атқан таңның, батқан күннің парқына
Түсінбей, тек таңырқайтын бала еді.
Бұ жалғанда жау бар ғой деп ұқпайтын,
Көк талмайтын, кісінейтін, ұйқтайтын.
Күн шуақта елтең-селтең жүгіріп,
Жаңбыр жауса, енесіне ықтайтын
Ертелі-кеш енесі еді ермегі.
Ондай жомарт, мейірбанды көрмеді,
Оқта-текте оқыранып бір қойса,
Барша бақыт сол болатын жердегі.
Тағдыры не? Таңдайында тас тұр ма?
Жем боп ертең кетер, мүмкін, қасқырға.
Жал-қүйрығы оқаланып, ойқастап,
Жүрер әлде бір Тахауи астында.
Бірақ әлі білмейді ғой түгіңді,
Қызық керек оған мына бүгінгі:
Сімірді де бір тостаған қымызын,
Қызып алып, сәби тағы жүгірді.
Шамырқанып тал бойында ат қаны,
Шапқылады, байыз-баян таппады...
Осы кезде көкек айдың аспанын
Көк-ала бас көбік бұлттар қаптады.
Көкті лезде қола құйып торлады,
Кетті бұрқап бұйра бұлттың орманы.
Бұлан-талай бір бұлағай басталды,
Ақырғандай мың арыстан тордағы.
Ағыл-тегіл кетті от пен дүр ұшып,
Құлын қалды лезде ғана бүрісіп.
Бір уыс боп енесінің ығында,
Дір-дір етіп, зәре-құты тұр ұшып.
Кенет аспан шарт сынғандай гүрс етті,
Тап алдынан тарғыл түтін бұрқ етті.
Селк етті де, тұра қашты құлыншақ,
Сорлы бие сол орнында сылқ етті.
Өлді ене, кетті сәби серігі!
Өтті жаңбыр, тынды дүлей сел үні.
Жазығы жоқ, жаны таза жетімнің
Өміріне өксік кірді со күні...
Өмір оған түгел дарқан, тегін-ді,
Сенгіш еді, көрмеп еді өлімді.
Жүгіріп кеп енесіне періште,
Сора берді дертіп жатқан желінді.
Әй, Қуандық, бұ да саған бір ақыл,
Бар қызыққа бәйек болмай, тұра тұр,
Қарашы әне: аспанда – нұр, жерде – гүл,
Болмағандай түкте сұмдық сұрапыл.