Арман Әлменбет. Бірінші жол: қазақ тілін өлтіру керек
Қазақ тілінің алдында үш жол тұр. Бірі – өлу, бірі – осылай шала-жансар күйде өмір сүре беру, үшіншісі – сауығып кету.
Анығырақ айтқанда, біздің алдымызда үш жол тұр. Ана тілімізді өлтіру, осылай немқұрайлы қарап өмір сүре беру, мәселені шешу.
Біз дегеніміз кім? Біз – елді басқарып отырған адамдар, ғалымдар, жазушылар, журналистер, мұғалімдер.
Жоғарыдағы үш жолды қарастырып көрейік. Біріншісі – ана тілімізді өлтіру.
ӨЛТІРУ
Суық ақылмен қарасақ, қазіргі Қазақстан үшін қазақ тілі проблема болып отыр. Заңның тілі, технологияның тілі ретінде орыс тілі орнығып алған. Өзін адам сезіну үшін кез келген қазақ орысша білуге міндетті. Орысша білмейтіндер, өз ортасында қамалып, олардың көптігінен қорқып, енді орыс тілділер де өз ішінде тұйықталып, нәтижесінде қоғам үнсіз түрде екіге бөлініп отыр.
Қазақ тілі мемлекеттік тіл болғаны үшін ғана, сол заңның шеңберінен шықпау үшін ғана жыл сайын қаншама қаражат жұмсалады. Яғни, бүкіл ресми сөздер екі тілде жазылады, көшедегі нұсқаулықтар, хабарламалар, ақпараттар… Әр жұмысты істеген сайын оны екі жұмыс секілді етіп орындау керек. Елді басқарып отырған адамдар үшін орыс тілі жеткілікті, ал қазақ тілін амалдың жоғынан ғана қолданады.
Қайталап айтайық, қазақ тілі – мемлекетімізді басқарып отырған адамдардың басым бөлігі үшін керек емес. Әкелерінің арқасында қызметке келіп, көріне бастаған балаларына қараңыздар, біреуі қазақша біле ме екен?
Енді бұл тіл зиялыларға керек шығар? Жоқ, керегі жоқ. Қазақ тілінің ғаламат мүмкіндіктерін білген, сөздің ұстасы деген жазушылардың балалары (бүкілінің емес, бірақ денінің) бір ауыз қазақша сөз айта алмайды. Тіл білмейді демей-ақ қояйық, бір ауыз сөз айта алмайды.
Негізі, осы тұста, Ермек Тайшыбеков сияқты адамдарға құрметпен қарауға мәжбүр боламыз. Олар қазақ тілі керек жоқ деп ашық айтады. Ал біз құрметтеп жүрген адамдар қазақ тілін жұрт көзі үшін керек қылғансиды да, шын мәнінде болашағын қазақ тілімен байланыстырмайды. Болашақта қазақ тілі болады дегенге күмәнмен қарайды. Тіпті қазақ тілі құритынына сеніммен қарайтын секілді. Әйтпесе, отбасында қазақша сөйлер еді.
Мінекей, осы тұрғыдан алғанда қазақ тілін өлтіріп, біржола орыс несесе ағылшын тіліне көшіп кетуге біздің жап-жақсы дайындығымыз бар.
Онда біз экономикалық жағынан көп ұтар едік, әрине. Оқулықтарымыз бір тілде болар еді. Ресей оқулықтарының мысалдарын өзгертіп, баса берер едік. Ағылшын тіліне көшсек, таңдау тіпті көбейеді. Ақпарат та халыққа тез жетер еді. Мемлекеттік мекемелер қазақшаға аударатын мамандардан құтылып, ол құжаттарды аударуға жұмсайтын уақытын да үнемдеп, бір жырғап қалар еді. Айта берсек, мысал көп.
Бірақ бұл өмірі “орындалмайтын арман” екенін бәріміз білеміз. Тіпті, Тайшыбековтың өзі оны анық біледі. Тәуелсіздігін бір алып алған ел, отыз жылдың ішінде отарсыздану бағытында дүниені төңкеріп жұмыс істеп тастамаса да, біршама тарихына үңіліп, санасы жаңғырып, дәстүрлерін тірілтіп, кезінде көрген қиянатын сезініп үлгерген ел енді ондайға көне ме? Көнбейді. Қазақшадан басқа тіл білмейтін қалың ел пайда болды, қырып тастайсың ба?
Қазақ тілін енді өлтірейік десек те, өлтіре алмаймыз. Бұл – факт.
(Жалғасы бар)
