Сот жүйесіндегі реформалар заң мен тәртіпті нығайтады  

Елімізді құқықтық мемлекетке айналдыру жолындағы бастамалар - Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың реформалық саясатының негізгі бағыттарының бірі. Қоғамның заңға деген сенімі мен құқықтық тәртіптің нығаюы елдің экономикалық және әлеуметтік дамуына айтарлықтай әсер етеді.

Қазақстанның соңғы жылдардағы реформаларында, әсіресе сот жүйесіндегі өзгерістерде, биліктің үш тармағының арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз ету және сыбайлас жемқорлықпен күреске басымдық беріліп отыр. Тоқаевтың бұл бағыттағы бастамалары елде құқықтық мемлекеттің дамуын жаңа деңгейге көтеріп, Қазақстанның халықаралық аренадағы имиджін нығайтуға жол ашты. 

Қазақстанда сот жүйесіндегі реформалар 2019 жылы Тоқаев президент болып сайланғаннан кейін айқын көріне бастады. Алғашқы қадамдардың бірі – сот жүйесінің тәуелсіз ету мен сот әділдігін қамтамасыз ету мақсатында сот шешімдерінің ашықтығын арттыру болды. Бұл бағытта заңдар мен ережелер қайта қаралды, жаңа құқықтық нормалар енгізілді.

ҚСЗИ директорының орынбасары Алуа Жолдыбалинаның айтуынша, бұл бастамалар қоғамды оң бағытқа бастайтыны анық.

«Президент ең алдымен өзінің институтына қатысты реформалардан бастады. Одан кейін Парламентке, соның ішінде Сенат пен Мәжілістің құрылу тәртібіне өзгерістер енгізілді. Мысалы, бұрын Мәжілісте 3 партия болса, қазір 6 партиядан құралған Парламент қалыптасты. Бұл - елеулі өзгеріс. Сонымен қатар, бірнеше жыл үзілістен кейін Конституциялық Сот қайта құрылды. Соңғы 2-3 жылдың ішінде екі рет референдум өткізілді. Жалпы алғанда, Қазақстанда төрт референдум болған, соның екеуі 2022 және 2024 жылдары өтті», - дейді А.Жолдыбалина.     

Құқықтық реформалардың маңызды бөлігі – судьяларды іріктеу және олардың біліктілігін арттыру жүйесін жетілдіру. 2020 жылдан бастап судьяларды тағайындау процесі ашық әрі әділ болуына кепілдік беретін жаңа механизмдер енгізілді. Судьяларға қатысты қатаң талаптар қойылып, олардың кәсіби деңгейін үнемі бақылау және бағалау жүйесі құрылды. Бұл шаралар Қазақстанда соттардың тәуелсіздігін қамтамасыз ету үшін маңызды қадам болды.

Сот жүйесін реформалаумен қатар, Үкіметте сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске ерекше назар аударылды. Тоқаев билігінің алғашқы кезеңінде сыбайлас жемқорлықпен күрес жүргізуге бағытталған арнайы ұлттық стратегиялық жоспарды қабылдады. 2020 жылы Президенттің бастамасымен сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі құрылып, елде жемқорлыққа қарсы күрес саласындағы тиімділік артты. Сонымен қатар, мемлекеттік қызметшілер мен саясаткерлердің мүліктік декларацияларын ашық жариялау міндеттелді. Бұл шаралар қоғамда парақорлық пен жемқорлықтың алдын алу үшін жасалды.  

Қазақстанда сыбайлас жемқорлықпен күресу үшін заңдық базаны жақсарту және оның орындалуын бақылау маңызды рөл атқаруда. Халықаралық Transparency International ұйымының 2023 жылғы сыбайлас жемқорлық индексі бойынша Қазақстанның көрсеткіші жақсара түскенін көруге болады. 2022 жылы Қазақстан 124-ші орыннан 115-ші орынға көтерілді, бұл елде жүргізіліп жатқан құқықтық және әкімшілік реформалардың нәтижесі екенін көрсетеді. Қазақстан осы көрсеткіш бойынша Орталық Азия елдерінің арасында алғашқы орындарды иеленуде, ал бұл елдің халықаралық аренадағы беделін нығайтады.

Ұзақ мерзімді перспективада құқықтық мемлекетті нығайту Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуына зор ықпал етеді. Сот жүйесінің тиімділігі мен жемқорлықпен күрестің нәтижелері азаматтардың өмір сүру сапасын арттыруға, бизнестің дамуына және шетелдік инвестицияларды тартуға жағдай жасайды. Қазақстанның құқықтық жүйесін реформалау арқылы елдің экономикасы халықаралық стандарттарға жақындап, әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті бола түседі.

Құқықтық реформалардың тағы бір маңызды бөлігі – елдегі азаматтық құқықтарды қорғауды қамтамасыз ету және адамның жеке құқықтары мен бостандықтарын сақтау. Қазақстанда адам құқықтарын қорғау бойынша бірнеше халықаралық конвенциялар мен келісімдерге қосылған. Президент Тоқаевтың бастамасымен көптеген азаматтық құқықтар мен бостандықтарды қорғау үшін құқықтық актілер қайта қаралып, оларды жүзеге асыруда жаңа механизмдер енгізілді. 2021 жылы Қазақстанда азаматтық қоғамды дамыту мен мемлекеттік органдардың жауапкершілігін арттыру бойынша заңдар қабылданды. Бұл, өз кезегінде, мемлекеттің азаматтардың құқықтарын қорғау және олардың бостандығын қамтамасыз ету ісінде шынайы міндеттемелерге ие болғанын айқындайды.

Қазақстанда құқықтық жүйені реформалауда жастардың рөлі маңызды екенін атап өту қажет. Президент Тоқаев жастардың құқықтық сауаттылығын арттыруға бағытталған бағдарламаларды қолдап келеді. Бұл бағдарламалар жастардың заңды құқықтары мен міндеттері туралы білімдерін тереңдетіп, оларды құқықтық жүйеге тартуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, Қазақстандағы оқу орындарында құқықтық білім беруді жетілдіруге ерекше назар аударылып, жастарды құқықтық мәдениетке тәрбиелеу үшін арнайы курстар мен тренингтер өткізіліп жатыр.

Соттардың тәуелсіздігін қамтамасыз ету мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті жандандыру аясында Қазақстан халықаралық қоғамдастықпен тығыз жұмыс істеуде. Тоқаевтың бастамасымен мемлекет басшылары, заңгерлер мен құқық қорғаушылар арасында ашық пікір, тәжірибе алмасу үдерістері күшейтілді. Қазақстан БҰҰ-ның және басқа да халықаралық ұйымдардың заң саласындағы ұсынымдарын қабылдауда белсенділік танытып, құқықтық мемлекетті нығайту жөніндегі халықаралық стандарттарға сай әрекет етуде.

Қазақстанның құқықтық реформалары халықаралық деңгейде жоғары бағалануда. 2021 жылы Қазақстан БҰҰ-ның адам құқықтары жөніндегі кеңесінде өз баяндамасын ұсынды және бұл процесс Қазақстанның халықаралық міндеттемелерін орындаудағы маңызды қадам. Сонымен қатар, Қазақстан үкіметі үнемі құқықтық жаңашылдықтарды енгізіп, басқа мемлекеттердің тәжірибесін ескере отырып, өз реформаларын тиімді жүзеге асыруда.

Осылайша, Мемлекет басшысының бастамалары құқықтық реформалар аясында елдегі сот жүйесін жетілдіріп, сыбайлас жемқорлыққа қарсы тиімді күрес жүргізуге жол ашты. Бұл қадамдар Қазақстанның халықаралық аренадағы беделін арттырып, құқықтық мемлекеттің нығаюына септігін тигізуде. Ұзақ мерзімді перспективада бұл шаралар елдің әлеуметтік-экономикалық тұрғыда дамытып, азаматтардың құқықтарын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Сот жүйесі мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес саласындағы реформалар Қазақстанды болашақта құқықтық мемлекеттің жаңа деңгейіне көтереді.

Фото: inbusiness.kz