Сұлтанәлі Балғабаев: Дүниежүзі қазақтары қауымдастығын мен тіркетіп едім

Белгілі жазушы, драматург Сұлтанәлі Балғабаев «Түркістан» газетіне берген сұхбатында Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының қалай құрылғандығы жайында айтқан. Жазушы ұйымның жарғысын өзі жазып, бүкіл құжатын өзі әзірлеп, тіркеткенін айтады. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында құрылған ұйымның бірі осы – Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы болатын.

1991 жылы Қалдарбек Найманбаев Қа­зақ­стан Жазушылар одағының төрағасы болып сайланды. Сосын жаңа қызметіне құтты болсын айта барып едім, әңгімелесіп отырып бір кезде, «әй, сен шетел қазақтары туралы жазып едің ғой, енді саған бір жұмыс бар. Келесі жылы Дүниежүзі қазақтарының конгресі құрылайын деп жатыр, соған ке­рексің» деді. 1991 жылы Қазақстан тәуелсіздік алған соң Президент Н.Назарбаев Түркияға барып, сол жақтың қазақтарымен кездес­кенде оған Қ.Найманбаев та барған. Түркия қа­зақ­тары Қазақстан Президентімен кездес­кенде, әлем қазақтарының басын қосатын бір ұйым қажет, соны құрсаңыздар қалай болады дегенде, Президент: «Міне, Жазу­шылар одағының төрағасы отыр, бұл жұ­мысты соған тапсырайық» деген. Солайша, ол міндет Қалдарбек ағаға жүктелген. Енді мені соған тартып отыр. Бірақ жұмысты неден бастау керек екенін өзі де білмейді. Сыйлайтын адам болған соң, ұсынысынан бас тарта алмадым. Сөйтіп, театрдағы жұ­мыс­тан шықпай-ақ әлгі жұмысты да істей бере­тін болдым, дейді жазушы.

1992 жылы ДҚҚ-ның алғашқы құрылтайы Алматыда өткен болатын. Оған әлемнің әр түкпірінен қонақтар келген. Бір қызығы, Дүниежүзі қазақтары қауымдастығын құру міндеті жазушыға жүктелген.

 Бұл мәселе бойынша Жазу­шылар одағында жиналыс өтіп, мені Жазушылар одағы хатшысының орынбасары етіп та­ғайындады. Содан бастап Дүниежүзі қазақ­тарының тұңғыш құрылтайына дайындықты бастадық. 1992 жылы алғашқы құрылтай өтті. Сөйтіп, «уһ» деп, енді менің жұмысым біткен шығар деп, Қалдекеңе барсам ол: «әй, сен қайда барасың, енді Дүниежүзі қазақ­тары­ның қауымдастығын құрасың» дейді. Әлгі құрылтайда Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы құрылатыны туралы әңгіме болып, оның төрағасы Н.Назарбаев, бірінші орынбасары болып Қ.Найманбаев сайланған. Бірақ ондай ұйымның құрылғаны туралы ешқандай протокол жасалмаған. Құрыл­тайдың басы-қасында жүрген жігіттерден сұрасам, ешқандай қағаз жоқ. Ал оны Әділет министрлігіне тіркету керек. Министрлікке барсам, ұйымды тіркету үшін қандай құжат­тар керек екенін көрсетіп, пәленбай құжат­тың тізімін беріп жіберді. Оның ішінде ұйым құрылуы жөніндегі жиналыстың протоколы, құрылсын деген шешім, ұйымның жарғысы, т.б. нәрселер бар. Ал бізде оның біреуі де жоқ. Іс жүзінде жиын болған, дауысқа салынған, қол көтерілген, төраға сайланған, бірақ қа­ғазға түспеген. Неге десеңіз, Дүниежүзі қазақ­тары қауымдастығы төрағасы орынбасар­лығынан үміткер бір шенеунік өзі бола алмаған соң, айтылған дүниелерді қағазға тү­сіртіп, құжат жасатпаған. Содан іздеп жү­ріп, сол жиынды жазып алған радионың бір қыз­мет­керінен дыбысжазбаны алып, сол бойынша өзім хатшы ретінде протокол жа­сап, тиісті адамдардың қолын қойдырдым. Кейін ұйымның жарғысын жазып шықтым. Со­лайша, ұйымды Әділет министрлігіне тір­кеттік. Кейін Дүниежүзі қазақтары қауым­дастығына бұрыннан шетелдегі қазақтармен қарым-қатынас жасау ісін жүргізіп келе жатқан «Қазақстан» ұйымы таратылып, оның кеңсесі тұрған ғимарат, көліктері, өзге де дү­ниелері қауымдастыққа өтті, дейді қаламгер.

Жазушы Қауымдастықтың көп шаруасын алғашқы жылдары бір өзі атқарғанын айтады.

1996 жылы Қ.Найманбаев Одақ төрағалығынан боса­ғаннан кейін Қауымдастыққа келді. Оған дейін ол кісінің жұмысын мен атқарып жүр­дім. Сөйтіп, 1992-2017 жылға дейін сонда ең­бек еттім. Әлем қазақтарымен әдеби-мә­дени байланыста көп жұмыс атқардық. Көп­те­ген мақала жазып, шетел қазақтары жайлы кітап шығардым.

"Алаш" сыйлығының қадірі кетіп қалды

Сұлтанәлі Балғабаев «Алаш» халықаралық әдеби сыйлығының әу баста шетелдегі қазақтардың қаламгерлері мен қазақстандық жазушыларға арнап жасалғанын, сыйлықтың көп адамға берілмегенін айтады.

Айтпақшы, құрылтай қарсаңында істеген тағы бір істі айта кетейін, ол бүгінде жұртқа та­ныс халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығы тура­лы. «Алаш» сыйлығы Қ.Найманбаевтың бастамасымен І Дүниежүзі қазақтарының құ­рылтайы қарсаңында тағайындалған еді. Оны 2 жылда бір рет 3 адамға (біреуі шетел­дік, екеуі елде тұратын қазаққа) беру көздел­ген. Бірақ кейін оның санын 5 адамға жет­кіз­дік. Оның ережесін мен жасадым. Сыйлы­қа­қы­сын Қалдекең іскер азаматтардың қол­дауы­мен бергізді. Ол басында дұрыс жүрді. Бірақ кейін көптеп таратылып, қадірі кетің­кіреп қалды, дейді жазушы.

Фото: Айтжан Мұрзанов