Еңбек кодексінің ең басты шарты адам еңбегінің қаналмауы, оның тиісінше бағалануы. Егер адам бір мекемеде жұмыс істесе және ол өзіне тиіс емес қызметтерді қоса атқарса оған міндетті түрде қосымша ақы төленуге тиіс. Ол енді қалай десеңіз де заңды нәрсе. Бірақ, өзіне тиесілі заңды бекітілген жалақысын ала алмай жүретіндер де аз емес. Әсіресе, бұрынырақта жұмысқа жалдап, артынша «лақтырып» кетіпті дейтін алааяқтықтар жайлы жиі еститінбіз. Мұнда тек жұмыс беруші алааяқтың ғана емес, жұмыс істеушінің де сауатты болуы маңызды. Дегенмен, кейде ешқандай келісім-шартсыз өзара ауыз екі келісіммен жұмыс істейтіндер аз емес. Бірақ, бұл олардың бәрін осылай тегін жұмысқа сала беруге болады дегенді білдірмейді. Егер, олардың жұмыс істегені дәлелденсе және оған лайық уәде етілген ақы төленбесе, оны мемлекеттік органдар өндіріп бере алады. Бұл енді шетін жағдай.
Ал, негізгі еңбек дауы кәсіпорындардың қызметкерлеріне жалақы төлей алмау жағдайында жиі кездесіп тұрады. Биыл, мәселен жыл басынан бері мемлекеттік еңбек инспекторлары 20,6 мыңнан астам жұмыскердің құқығын қорғап, жалақыларын өндіріп берген. Демек, осынша адам өзі жұмыс істеген мекемеден тиісті жалақысын ала алмаған.
«Ағымдағы жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша Мемлекеттік еңбек инспекторлары республиканың 847 кәсіпорнында 21,9 мың жұмыскердің алдында 5 млрд теңгеден астам сомаға жалақы бойынша берешекті анықтады. Осы кәсіпорындардың басшыларына орындалуы міндетті 918 нұсқама беріліп, 118,9 млн теңгеден астам сомаға айыппұл салынды. Қабылданған шаралар, соның ішінде жалақы бойынша берешекті өтеудің қатаң кестелері мен мерзімдерін белгілеу нәтижесінде 20,6 мыңнан астам жұмыскердің құқықтары қорғалды. Оларға 4,9 млрд теңге төленді», делінген Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі таратқан ақпаратта.
Қиын-қыстау жағдай қашан да болады, бірақ, сондай кездің бәрінде жұмысшылардың жалақысын төлемей кетуге болмайды. Егер, қысқарту болатын болса, алдын ала ескерту керек немесе жалақы жетіспеушілігі байқала бастағанда алдын ала қам жасалып, тиісті орындарға хабарлану керек. Егер кәсіпорын банкрот болатындай жағдай туса, ол кәсіпорын сақтандыру компаниясы арқылы қызметкерлеріне жалақы өндіріп беруге тиіс. Мұның бәрі, әрине, алдын ала, заңды түрде атқарылуға тиіс. Егер, олай болмаған жағдайда мемлекеттің араласуымен екі жаққа да тиімді шешім қабылдануға тиіс болады.
