Қашаған жыраудың өмірі

Жалшы отбасында дүниеге келіп, әкеден жастайынан жетім қалып, жастай жетімдік, жоқшылықтың тауқыметін тартқан. 15–16 жасында ағасы Сәрсенбай үйімен Атырауға келеді. Ол 16–17 жасынан «ақын» атанған. Қашаған Маңғыстау, Хорезм аймағы, Еділ, Жайық, Жем, Сағыз елді мекендерде болып; Ақтан, Мұрат, Бала Ораз, Қоспақ, Құрманғазы, Нұрым, Өмір, Ығылман сынды ақын-күйшілермен кездесті. 1917 жылғы Қазан төңкерісіне дейін шығармалары ел арасына ауызша тараған.

Қашағанның шығармаларын өткен жарты ғасырға насихаттап, жеткізуге атсалысқан – Шамғұл Ыбырайымұлы, Айтқұл Шыманұлы, Жанжігіт Қосназаров, Атанғұл Сүйесінұлы, Дүйсенбай Оразымбетұлы, Мәулімберді Үдербайұлы, Ыбыр Досалиев, Құмар Жүсіпов, Ығылман Шөреков, Сұраубай Үттібайұлы, Өмір Көшекбайұлы, Назарбек Раев, Көшен Өсербаев пен Шәдіман Үсенбаев сияқты жыршы-термешілер болса, осылардан жазып алып қалған – Ізбасар Шыртанов, Қабиболла Сыдиықов ағаларымыздың қағазға хаттап кетуі арқылы біздің осы заманымыздың дәуіріне дейін жетіп отыр.

Әсіресе ақынның мол мұраларын жинақтауда, қағаз бетіне түсіртуде әрі ҚР Ұлттық ғылым академиясының қолжазбалар қорына өткізуде ақын Сәттіғұл Жанғабылұлы көп еңбек сіңірді.

Бірқатар шығармалары алғаш «Әдебиет майданы» журналында (1935, №5) жарияланды. Қашаған өлеңдерінде надан, дінбұзар, дүмше молдалар мен сараңбайларды аяусыз әшкерелеп («Есқали сұпыға айтқаны», «Оразалыға», т.б.), адамгершілік, ізгілік қасиеттерді дәріптейді («Берекет ақынға», «Сақыпқа айтқаны», т.б.), елдік пен ерлікті, халық мұратын жырлайды («Ізім шайырмен айтысы», «Ізбасқа айтқаны»). «Атамекен», «Топан», «Адайтегі», «Әзіреті Ғали» дастандарында халықтың көне шежіресі мен тарихын, Атырау өңіріне үлкен қасірет әкелген табиғат апатын толғайды. Әйгілі жыраулар дәстүрімен толғайтын ақын «Қырымның қырық батыры» деп аталатын жырларды ел арасына таратқан. Шығармалары «Ертедегі әдебиет нұсқалары» (А., 1967), «Ақберген» (А., 1972), «ХІХ ғасырдағы қазақ поэзиясы» (А., 1985), «Бес ғасыр жырлайды» (А., 1984, II т., 1989, II т.), «Қашаған Күржіманұлы: Топан» (А., 1991), «Алқаласа әлеумет» (А., 1991), «Жыр-дария» (Ақтау, 1995) жинақтарында жарық көрген. Қазақстан егемендік алғаннан кейін 1991 жылы арқалы ақынның 150 жылдық мерейтойы республика деңгейінде аталып өтті.

Жылма-жыл Қашаған күндері өткізіліп, жыр айтыстары болып тұрады. Қазіргі кезде Қашаған ақынның есімін дүние жүзі біледі.

Өйткені ақынның атымен аталатын Қашаған кен орны мұнай-газ көлемі мен қоры жөнінен дүние жүзінде алдыңғы орындардың санатына кірді. Бүгінде «Қашаған» кен орнын игеріп, ел игілігіне жаратуда НКОК компаниясының орны ерекше. Қашаған Күржіманұлы – өз кезеңінің белді ақыны, дәуірінің әлеуметтік мәселелеріне үн қоса білген кең тынысты ақын.

Қашаған – І. Жасүгіровтың «Көбік шашқан» поэмасының басты кейіпкерлерінің бірі. Ол 1929 жылы Маңғыстау түбегіндегі Қырықкез деген жерде қайтыс болған.