Берік Асылов: Қаңтарда азаптаумен айналысқандар рақымшылыққа алынбайды

Кінәсі жоқ адамды қылмыстық жауапқа тартуға жол бермеу

– Бүгінге келсек, қадағалау потенциалы нығайды. Прокуратура халықаралық стандарттар негізін­де дамып келеді. Бұл алдымен – тәуелсіздік принципі, қадағалау қызметіне араласуға жол бермеу. Басты назарымызда адам құқығын қорғау тұр. Прокуратураның бас­ты бір функциясы – сотта мем­лекеттік айыптауды қолдау, яғни  сотта заңдылықтың сақта­луын қамтамасыз ету, кінәсі жоқ адамды қылмыстық жауапқа тартуға жол бермеу.

Тек соңғы екі жылда про­курор­лардың бастамасымен соттарда 257 сотталған адамның жазасы қысқарды немесе жеңіл жазаға ауысып, 57 адам толық ақталды. Оның үстіне, халықаралық салаға үлкен көңіл бөлудеміз. Бұл ба­ғыттағы негізгі жұмысымыз – басқа елде жасырынып жүрген қылмыскерлерді алдыру, шетелде жазасын өтеп жатқан азаматтарымызды елге қайтару, өзге мемлекеттерге қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек көрсету.

Осы мәселелер бойынша шетелдермен халықаралық шарт­тар жасау оң жолға қойылды. Бүгінде 34 елмен 72 халық­ара­­лық шартқа қол қойылды. Оның ішінде Қытай, АҚШ, Ұлы­британия, Үндістан, Брази­лия сияқты ірі мемлекеттер бар. БҰҰ-ның қы­лмыспен күрес, адам құқық­тарын қорғау туралы негізгі конвенцияларына қосыл­дық. Қазір Еуропа кеңе­сінің қылмыстық сот туралы кон­венцияларына қосылуды қарас­­тырып жатырмыз.

Тер­геу кезінде заң бұзушылық азайды

– Бүгінде қылмыстық процес­ке үш буынды модель енгізілді. Үлгі ретінде дамыған елдердің тәжірибесі алынды. Бұл біздің стратегиялық бағытымыз деп айтуға болады. Модельдің бас­ты мақсаты – тергеу органдары, прокуратура және сот арасында құзыреттерді нақты бөлу.

Жаңа тәртіп қылмыстық процесте 2 жылдан бері қолданылып келеді. 2021 жылдан бері тергеу­дің негізгі шешімдері прокурор келісім берсе ғана заңды болып есептеледі. Нәтижесі жақсы. Тер­геу кезінде заң бұзушылық азайды. 2 жылда прокурорлар 700 мыңнан астам шешімді бекітіп, 77 мың заңсыз шешімді қайтарды. Биылдан бастап тергеудің басты құжаты – айыптау актісін прокурор өзі жазып, бекітетін болды.

Қылмыстық саланы цифр­ландыру да біздің маңызды жетістігіміз. Бүгінде қылмыстық істердің 90 пайызы электрон­ды түрде тергеледі. Бұл фальси­фикацияға жол бермейді. Ең бастысы, қылмыстық процес­тің жылдамдығы артты.

Қаңтар. Азаптау ісімен 29 қызметкер тергеуге алынды

– Қаңтар оқиғасы бойынша 5 мыңнан астам іс қозғалды. Көпшілігі сотқа жолданды. Бүгінде 1 мыңнан аса адамға сот үкімі шығарылды. Мәсімов пен Ұлттық қауіпсіздік комитетінің басқа басшыларына және бұрынғы Қорғаныс министрі Бектановқа қатысты істер қазір сот қарауында жатыр. Олар мемлекетке опасыздық, билікті асыра пайдалану бойынша айыпталуда. Азаптау туралы ішкі істер және Ұлттық қауіпсіздік орган­дарының 29 қызметкерін тергеу аяқталды. Алматы қаласы, Алматы, Қызылорда облыстары ұлттық қауіпсіздік депар­таменттері, Алматы облысы полиция департаментінің бұрынғы басшылары тергеу материалдарымен танысып жатыр.

Өздеріңізге белгілі болған­дай, Қаңтар оқиғасынан кейін ұсталғандарға қатысты азаптау фактілері туралы арыз-шағымдар көбейіп кетті. Әлеуметтік желі­лерде видеолар және түрлі жазбалар таратыла бастады.

Осыған байланысты Мемлекет басшысы азаптау қылмыстарын прокуратура тергеуге тиіс деп тапсырма берді. Сондықтан жуыр­да Қылмыстық-процестік кодекске түзетулер жасалды. Келесі жылдан бастап азаптауды прокурорлар ғана тергейді.

Қазір Бас прокуратура азаптауды болдырмау үшін кешенді жұмыс атқарып жатыр. Ар­найы топ құрылды. Олар изоляторларда, түзету орындарында азаптауға жол бермеу шараларын қолға алды. Бүгінде 23 жазаны өтеу мекемесінде толық бейне-бақылау енгізілді. Келесі жылы барлығы қамтылады. Қазір прокурорлар бейнекамераларды онлайн режімде қадағалап отыр».

Рақымшылық

 Әрине, қаңтарда еліміздің тәуелсіздігі, тұтастығы, ұлттық қауіпсіздігіне қатер төнді. Осының бәріне қарамастан Президент батыл қадамға барып, жаппай тәртіпсіздік кезінде қылмыс жасағандарға рақымшылық беру туралы шешім қабылдады. Қазір амнистия жүріп жатыр.

Рақымшылық шамамен 1,5 мыңға жуық адамды  қамтиды. Бү­гін­де олар­дың жартысына амнис­тия жа­салды. Рақымшылық туралы заңның бірқатар ерек­шелігі бар. Қылмыстық кодекстің рақымшылыққа жататын нақты баптары және кезеңі бекітілді. Олар – қаңтар айында болған қылмыстар. Сол күндері тәртіп­сіздік жаппай орын алды.

Терроризм, экстремизм, жаппай тәртіпсіздікті ұйымдастырған, азаптаумен айыпталған адамдар, рецидивистер рақымшылыққа жатпайды. Онша ауыр емес, ауырлығы орташа қылмыс жаса­ғандар жазадан толық босатылады. Соттылығы алынып тасталады. Ауыр қылмыстар бойынша жазаның төрттен үш бөлігі, ал аса ауыр қылмыстар бойын­ша жартысы қысқарады. Түзе­ту мекемесінен шыққандарға әлеуметтік, медициналық көмек, жұмысқа орналастыру сияқты қолдау көрсету көзделген.

6 айда мемлекетке 630 млрд теңге қайтарылды.

 «Қасіретті қаңтарға» түрткі болған себептердің бірі – орасан экономикалық ресурстардың санаулы топтың қолында шоғыр­лануы. Сол себепті Президент олигополияға заңсыз өткен актив­терді қайтару және болашақта оған жол бермеуді тапсырды. Мемлекеттік органдардың өкілдерінің қатысуымен Ар­найы комиссия құрылып, оның жұмысын үйлестіру Бас про­куратураға жүктелді.

Комиссияның алдына елден заңсыз шығарылған қаражатты қайтару және заңсыз алынған экономикалық ресурстарды анық­тау, оларды мемлекетке қайтару міндеті қойылды.

6 айда мемлекетке 630 млрд теңге қайтарылды. Оның 400 миллион доллары шетелден келді. Бұдан бөлек, прокурорлар 79 мың гектар жер учаскесін, 600 темір жолды мемлекет меншігіне қай­тарды. Кеден саласында 57 миллиард теңге бюджетке түсті. Соттарға мүлікті мемлекетке қай­та­ру туралы талап-арыздар беріл­ді. Жалпы сомасы 13,5 миллиард теңге.

Бас прокурор ретінде Жоғарғы сотқа олигополия мүддесіне шыға­рылған сот шешімдеріне наразылық енгіздім. 17-сін Жоғар­ғы сот қолдады. Олар бойынша бюджетке 23 миллиард теңге қайтарылады.

26 қарашада Президент заңсыз шығарылған активтерді мемлекетке қайтару жөнінде арнайы Жарлық қабылдады. Үкімет пен Бас прокуратураға келесі жылдың наурыз айына дейін тиісті заң жобасын әзірлеу және шетелдермен жүйелі іс-қимылды қамтамасыз ету тапсырылды. Ол үшін арнайы құрылымдық бөлімше жасақталу мәселесі қарастырылып жатыр. Бұл жұмысты да абыроймен атқарамыз деп сенемін.

фото: Sputnik / Владислав Воднев