Nurthgraph: Елімізде аутизммен ауыратын балалар саны жылдан жылға артып келеді. Дертті ерте диагностикалап, алдын алуға бола ма? Аутизммен ауыратын бала қоғамға қалай бейімделмек? Ата-ана нені ескеруі керек? Елдегі мектептер инклюзивті білім беруге толыққанды дайын ба?
Аутизм спектрі бұзылысы – бүгінгі таңда жаһандық деңгейде өзекті болған нейродаму ерекшелігі. Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, әрбір 100 баланың бірі осы диагнозбен өмір сүреді. Бұл – жай ғана медициналық көрсеткіш емес, әлеуметтік жүйенің, білім беру саласының, құқықтық және психологиялық қолдау механизмдерінің қаншалықты бейімделгенін айқындайтын фактор.
Қазақстанда да бұл тақырып айналып өтуге болмайтын мәселе екені байқалып келеді. Әр жыл сайын жаңадан анықталып жатқан диагноздар, жаңа орталықтардың ашылуы, қоғамдық ұйымдардың көбеюі – бұл салада белгілі бір қозғалыстың бар екенін білдіреді. Алайда осы қозғалыстың өзі жүйелі бағыт па, әлде бірлі-жарым бастамалардың жиынтығы ма – бұл нақты талдауды қажет етеді.
Мәселен, алыс-жақын елдердегі тәжірибені алып қарастырсақ, аутизмі бар балаларға қолдау көрсету тек ата-ана мен дәрігердің жауапкершілігінде қалмайды. Мемлекеттік деңгейде қабылданған кешенді бағдарламалар, заңнамалық негіздер және мамандандырылған кадрлар жүйесі бұл балалардың әлеуметке толық кірігуін қамтамасыз етеді. Мысалы, АҚШ-та 2006 жылдан бастап «Autism CARES Act» атты арнайы заң қабылданып, аутизм спектрінің диагностикасы, ерте араласу және қоғамға интеграциясы бойынша ғылыми зерттеулер мен практикалық жұмыстарға тұрақты түрде қаржы бөлініп келеді. Ұлыбританияда болса, аутизмі бар азаматтар үшін 2009 жылы қабылданған «Autism Act»негізінде әрбір жергілікті басқару органы арнайы стратегия әзірлеуге міндеттелген. Бұл заң – аутизмге арналған тұңғыш арнайы заң ретінде әлемге үлгі. Ал Францияда 2021 жылы қабылданған «Autisme et troubles du neuro-développement» атты ұлттық стратегия төрт негізгі бағытты қамтиды: ерте диагностика, инклюзивті білім беру, отбасыларды қолдау және кәсіби интеграция.
Ал енді елдегі қолданыстағы заңнамамен салыстырсақ, онда аутизм ұғымы нақты айтылмағанын байқауға болады. Мемлекеттік бағдарламаларда бұл категория өз алдына жеке емес, жалпы «мүмкіндігі шектеулі балалар» ұғымының ішіне кіріп кетеді. Сәйкесінше, нақты аутизмге бағытталған саясатты немесе тиімді нәтиже берген механизмді табу – қиынның қиыны. Бүгінде ата-аналар мен мамандар мәселені шешудің жолын көбіне өз бетімен іздеуге мәжбүр. Көп жобалар мен бастамалар да осы шетелдік тәжірибе негізіне сүйенетінін көруге болады.
Осы мақалада біз Қазақстандағы аутизмі бар балаларға арналған қолдаудың қазіргі жағдайын, нақты қандай кемшіліктер барын, аутизмі бар балаларды қоғам қалай қабылдайды, ата-аналар тарапынан қандай жауапкершіліктер бар, инклюзивті білім беруге мемлекет әлеуеті жеткілікті ме, осы сияқты сұрақтарға жауап іздеп көрдік.
“Аутизм – сыртынан белгісі көрінбейтін мүгедектік”
Елімізде баласын орталықтарға апарып, ем іздеп жүрген ата-аналардың қарасы көп. Солардың бірі – Ақтөбе қаласының тұрғыны Алтынгүл Төлегенова. 9 жасар баласына АСБ диагнозы қойылған. Оның айтуынша, баласы қоғамның қыспағына жиі түседі екен.
– Балам 1-сыныпта оқиды. Қасында көмекші ассистенті бар. Бұрын мұндайды көрмегесін, аутизм диагнозы қойылған кезде бізге ауыр соққы болды. Мен сияқты ата-аналар не істерін білмей, Ресейге ем іздеп кетті. Біз екі жыл қатарынан Ташкентке бардық…
Қоғамдық көлікке міне алмаймыз. Бала дауыс шығарса көбінесе үлкен жастағы апалар жақтырмайды, – дейді Алтынгүл Төлегенова.
Осындай қиындықтарға тап болған аналар баласын сыртқа шығаруға да жүрексінеді.Бүлдіршіннің ерекшелігін түсінбегендіктен, мұндай жағдайларға жиі кездесетінін айтады.
– Балам қоғамдық орындарда ерекше мінез-құлық көрсетсе, айналадағылар оны еркелік немесе тәрбиесіздік деп қабылдайды. Мұны аутизмнің көріністері екенін ұқпайды. Мұндай қоғамның реакциясы ата-аналарға да эмоцианалды тұрғыдан қысым жасайды, – дейді ерекше баланың анасы Оразгүл Тілекешова.
Аутизмі бар балаларды қоғам жеңіл қабылдауы керектігін айтады психиатрлар. Әсіресе қоғамдық орындарда мұндай баланы көргенде, өзгелерінен еш бөліп-жармаған дұрыс. Сонда ата-ана да, бала да өзіне деген бөтен көзқарастарға қалыпты қарап, ыңғайсыздық сезінбейтінін айтты.
– Мұндай баланы көргенде, барынша көзіне тіке қарамауға тырысу керек. Әрі ерекше назар аударып та қажет емес. Оған жақындап, аяушылық танытпаған дұрыс. Аутизмі бар баланың әрекеттерін байқамауға тырысқан жөн. Әйтпесе, баланың психикасында кері реакция пайда болып, күтпеген әрекеттерге баруы да ықтимал, – дейді балалар психиатры Раушан Ерлікқызы.
Аутизмі бар бала – бір әрекетті бірнеше мәрте қайталай бере алады. Агрессия, өз-өзін бақылауда ұстай алмау, атын атап шақырғанда қарамау сияқты сипаттарына да мән берген абзал. Әдетте, дертті қоғам емес, баланың ата-анасы да қабылдай алмауы мүмкін. Бұл толыққанды мағлұмат аздығынан, әрі шалғай ауылдарға мұндай ақпараттар жете бермегендігінен деп пікір білдірді әлеуметтану ғылымдарының магистрі, оқытушы Сұлтан Орынбасаров.
– Ата-аналар арасында ақпараттандыру деңгейі біркелкі емес... Соңғы жылдары «Болашақ» қоры сияқты ұйымдардың арқасында ата-аналардың білім деңгейі артып келеді, бірақ ауылдық жерлерде ақпарат әлі де жетіспейді. Ақпараттандыру деңгейі орташадан төмен, әсіресе мемлекеттік мектептер мен шалғай аймақтарда, – деп атап өтті әлеуметтанушы.
Толыққанды ақпараттанған қоғам – аутизмі бар бүлдіршіндердің ерекшелігін қабылдай бастайды. Ал оларды қоғамға бейімдейтін дамыту орталықтары елімізде жыл санап артып келеді. Алайда кей өңірлерде бала санының көптігінен ата-аналар кезек күтіп, сарсаңға түсетінін жеткізді. Ірі қалалардың өзінде білікті мамандар тапшы, сапалы орталықтар аз.
– Үлкен қалаларда мысалы, Астана мен Алматыда “Асыл мирас”, “Орда” сияқты сапалы қызмет көрсететін орталықтар бар. Алайда, өңірлерде жоқтың қасы. Мекемелердің саны аз, ұзақ кезек тосып қаламыз, – дейді ерекше баланың анасы Оразгүл Тілекешова.
_1747660268.png)
Бизнестің көзіне айналған дерт
Реабилитациялық оңалту орталықтарынан бөлек, логопедиялық көмекке жүгінетіндер де аз емес. Логопед, логопсихолог Жандос Сайлаубайдың айтуынша, қазіргі таңда әртүрлі жаңа методикалар бар. Алайда баланың тілінің, сезім мүшелерінің уақтылы дамуына бесікке бөлеу, сүйек мүжу сияқты қазақтың әдет-ғұрыптарының маңызы зор.
– Баланы қазір ата-аналар памперске үйретіп алады. Бұл дұрыс емес. Бала өзінің бұтына жібергенін, лас иісті бәрін денесімен сезіну керек. Баланы жөргекке ораса, балада сезім мүшелері ерте дамиды. Сондай-ақ бесікке бөлеу де маңызды. Қазір аналар бесікті ешбір төсекпен алмастыра алмайды, – деген пікірде, логопед.
Сонымен қоса, логопсихолог мұндай орталықтарға баласын берген ата-аналардың уайымы орынды, десе де бала мен ұстаздың арасындағы коммуникацияға, тіпті сабақ барысына шамадан тыс араласып кететіндері де бар екенін атап өтті.
– Ата-аналар келіп, баламның сабағын көру керек дейді. Ойлаңызшы, мұндай баламен жұмыс кезінде ол сабақтың атмосферасы бұзылмауы керек. Өйткені, ұстаз бен бала бір-бірімен адаптациядан өтеді. Аналар баласын сабаққа әкеліп алады да, өздері есіктен, саңылаудан баласын қарап аңдып тұрады. Ал мұндай балалар тым сезімтал ғой. Бірден сезіп, жылап, агрессиясын арттыра береді. Бұл мүлде дұрыс емес,– деп пікір білдірді,Жандос Сайлаубай.
Хромтау қаласының тұрғыны Нұршат Нұрғалиева саны бар да, сапасы жоқ орталықтарға баласын апарғысы келмейді. Ол желідегі жарнамаға сеніп, ұлдарын бейімделу орталығына әкелген. Кейін бұған өкініп қалғанын айтты, егіздің анасы.
– Шыны қабырғаны фольгамен жауып қойған. Арасындағы саңылаудан қарап едім, ешқандай баламен айналысып жатқан жоқ. Басқа біреумен сөйлесіп отыр. Есіктің сыртынан мен естісін деп, арасында тек “отыр, тұр, шапалақта” деп айқайлап қояды. Негізі 3 айда нәтиже шығарамыз деген. Бірақ бұндайды көрген соң, мен үш күннен кейін баламды апармай қойдым, – деп айтты Нұршат Нұрғалиева.
Бұл жайында логопсихолог Жандос Сайлаубай да атап өтті. Қазір білікті мамандар тапшы, бірнеше айлық курсты оқып, өзін маман деп санайтындар да бар деп пікір білдірді, логопед-дефектолог.
– Қазіргі таңда, логопед-дефектолог мамандарға білім жетіспейді. Сертификат алып, жұмыс істесем болды деп, бәрін бизнес көзіне айналдырып алған. Оларда ата-ана келіп тұр, оның үмітін ақтау керекпін деген түсінік жоқ. Маманның балаға, ата-анаға жаны ашуы керек, – дейді логопед.
Осы орайда, елде шетелдік тәжірибені қолданып, балаға реабилитациялық-логопедиялық көмек көрсететін орталықтар бар. Мысалы, реабилитациялық оңалту орталығы Marmara Academy Алматы қаласында 2024 жылдың ақпан айында ашылған. Осы аралықта орталықтың көмегіне шамамен 400-ге жуық отбасы жүгінген. Ата-аналарға жан-жақты қолдау көрсетіп, білікті мамандарды шетелде оқытып жатқанын жеткізді орталық қызметкері Эльдана Мустафаева.
– Біздің орталықта 18 бағыт бойынша диагноз аналитикасы жасалады, яғни, баланы академиялық, социалдық, реабилитациондық және т.б. жағынан сынап қараймыз. Солай әр баланың ерекшелігіне байланысты жоспар бойынша оқытуды бастаймыз… Орталық таңдауда бірінші, тәжірибесіне, екінші, мұғалімдер біліктілігіне, үшінші, оқу бағдарламасына баса назар аударған жөн, – дейді реабилитациялық орталықтың қызметкері.
Медициналық көмек түрлері қолжетімді ме?
Жалпы, Денсаулық сақтау министрлігінің берген ақпаратына сүйенсек, 2025 жылғы31наурыздағы жағдай бойынша, АСБ диагнозымен динамикалық бақылауда тұрған 0-17 жас аралығындағы балалар саны – 12 966. Бұл 2022 жылғы статистикамен салыстырғанда екі есеге ұлғайғанын көрсетеді. Айта кетейік, ол жылы бұл дертке шалдыққан балалар саны – 6558-ді құраған. Бұл статистика 2023 жылы – 9611, ал былтыр 12456 -ға өзгерген.
Мамандар шалғай өңірлерде тізімге енбей тысқары қалғандары да аз емес дейді.
Көп жағдайда ата-аналар диагнозды мойындамайды. Неврапотологтардың айтуынша, бүлдіршіннің бойындағы дертті ерте байқап, дәрігер дабылына сену де ерлік. Ұлттық балалар оңалту орталығының дәрігері Әлия Абдурашидқызы дертті толық емдеу мүмкін болмаса да, оны уақтылы анықтап, алдын алуға болатынын айтты.
– Балада аутизм спектрі бұзылысын 6 айынан бастап анықтауға болады. Емханаларда 6 айынан бастап психомоторлық дамуын бағалаудағы өзгерістерді, 12 айынан M-CHAT-R тест жүргізіледі. Неғұрлым ерте жастан анықтағанда, соғұрлым өте жақсы жетістіктерге жетуге болады. Бұл баланың ми нейропластикалығына негізделген… Кеш басталған коррекциялық жұмыстар балада агрессия жағдайлары туындап, ем нәтижелері төмендейді. Ерте диагностика баланың әлеуметтенуін және өмір сапасын айтарлықтай жақсартады.
M-CHAT-R (Modified Checklist for Autism in Toddlers, Revised) – бұл 16–30 айлық (1.3 жастан - 2.5 жасқа дейінгі) балаларда аутизм белгілерін ерте анықтау үшін қолданылатын скринингтік тест. Яғни сәбидің ата-анасы баласының мінез құлқына қарап отырып, арнайы қағаздағы сұрақтарға жауап береді. Небәрі 20 сұрақтан тұратын тест – баланың реакциясы мен коммуникативті әрекеттерін бағалайды. Кейін сауалдың жауаптары арнайы кілтпен ашылады. Егер арасында үштен көп қате жауап болса, ата-ана бірден психиатр, невропатолог көмегіне жүгінуі керек. Демек, тестің өзі бастапқы деңгейдегі белгілерге баса назар аударуға негізделген.
Осы орайда, аналар қойылған диагноздан ұялып, дертті өз бетінше емдеуге тырысатынын дәрігер жасырмады. Тіпті жалған жарнамаға сеніп, дәрінің көмегімен құлан таза айығамыз деп ойлайтындар да аз емес екен.
– Аутизмді дәрілермен емдемейді, ата-аналардың қателігі – басқа елге барып ем қабылдап, әртүрлі ноотропты дәрілер қолдануында. Аутизм диагнозы қойылған балаларды психологиялық-медициналық педагогикалық комиссияға жіберіліп, коррекциялық орталықтарға бағыттайды. Қазір Қазақстанда инновациялық түзету әдістері бар: Денвер әдісі бойынша ерте араласу, Джаспер әдісі, АФК, сенсорлық интеграция, – деп пікір білдірді дәрігер өз сөзінде.
Аутизммен ауыратын баласының диагнозын жасыратындар көп. Тіпті олардың арасында мемлекет берген көмекті алуға ұялатын әкелер де бар. Егіз баланың анасы Нұршат Нұрғалиева да осындай жағдайға тап болған.
– Күйеуім естісе керек емес деп сөйлейді. Сбор ашқым келген. Оған да келіспеді. Мүгедектікке шығаруға біразға дейін қарсы болды. Ақшаны өзім тауып беремін деді. Бірақ баламның еміне қаншама қаражат, қаншама жыл кетеді… Ерекше баланы тәрбиелеу өте қиын, оны мен сияқты аналар ғана түсінеді.
Осылай шарасыз қалған аналар мемлекеттік көмек алуға тырысады. Елімізде аутизмі бар балаларға атаулы көмек түрлері көп. Мәселен мүгедектік алу, тегін медициналық көмекке жүгіну сияқты. Тіпті балабақша мен мектепте мұндай санаттағы бүлдіршіндерге барлық жағдай жасалуға тиіс. Алайда, мүгедектікті де дәл осы аутизммен емес, “ақыл-ой кемістігі” деген диагнозбен алдық деп айтты аналар.
Аутизмі бар балаларға мүгедектікпен қоса, өзге де жәрдемақыларды алуға болады. Мәселен, бала 18 жасқа толса да жәрдемақы алуды жалғастыра бермек. Бірақ мүгедектік бірінші топқа жатпаса, онда баланың ата-анасына күтім үшін берілетін қаржы шегеріледі. Заңнамадағы артықшылықтар мен түзетулер жайлы балалар құқыққорғаушысы Малика Тастанова пікір білдірді.
– Мүгедектігі бар адамдар, оның ішінде аутизмі барлар, әлеуметтік қорғауға, абилитация, реабилитация және қоғамға интеграциялануға құқылы. Олар сондай-ақ кепілдендірілген тегін медициналық көмек пен міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі шеңберінде медициналық қызметтер ала алады.Бірінші және екінші топтағы мүгедектігі бар адамдар аптасына 36 сағаттан аспайтын қысқартылған жұмыс уақытына және ұзақтығы кемінде алты күнтізбелік күн болатын қосымша ақылы жыл сайынғы еңбек демалысына құқы бар, - дейді құқыққорғаушы Малика Тастанова.
Елдегі жәрдемақының жай-күйі жайлы тілшіміз ҚР Денсаулық сақтау министрлігіне ақпараттық сауал жолдап, сұрақтарға жауап алды.
– Қазақстан Республикасында аутизм спектрінің бұзылыстары (АСБ) бар балаларға кешенді көмек көрсетуді жетілдіру бойынша 2025–2027 жылдарға арналған Ведомствоаралық Жол картасына сәйкес, іс- шаралардың бірі ретінде келесі біліктілікті арттыру курсы қарастырылған: «Аутизм спектрінің бұзылыстарының ерте белгілерін анықтау мәселелері. Диагностикалық скрининг» көлемі – 60 академиялық сағат / 2 кредит, – делінген министрлік мәліметінде.
Сондай-ақ ДСМ ақпаратынша, учаскелік дәрігерлер мен медициналық қызметкерлер баланың қажеттілігін ескере отырып, жеке араласу жоспарын әзірлейді. Әрі оның тиімділігі ай сайын бақылауда екенін де атап өтті.
Инклюзивті білім беруге мектептер мен балабақшалар дайын ба?
Көп мектептер ерекше балаларды қабылдап алуға әлі де дайын емес екенін айтады мамандар. Инклюзивті білім беру жағдайын жасап, мектептер мен сыныптарды арттырса, мәселенің шешімін табуға болатынын айтты әлеуметтанушы Сұлтан Орынбасаров.
– Инклюзивті білім беруді міндетті ететін заңдарды нақтылау және мектептердің орындалуын қадағалаған дұрыс. Мүмкіндігі шектеулі балаларды қабылдаудан бас тартудың алдын алған жөн. Мұғалімдер, педагог-ассистенттер, логопедтер және психологтар үшін аутизм бойынша міндетті оқыту бағдарламаларын енгізу қажет. Халықаралық тәжірибені (мысалы, АҚШ, Канада) қолданып, мектептерде сенсорлық бөлмелер, лифттер, визуалды қолдау құралдары сияқты қолжетімді ортаны қамтамасыз ету керек,– дейді Сұлтан Орынбасаров.
Қазіргі таңда мектептегі педагогтердің білімін де арттыру маңызды. Мамандардың сөзінше, болашақ педагогтер инклюзияға университет қабырғасында-ақ дайын болуы керек. Мамандарды дайындау кезінде аутизмменбайланысты арнайы курстар да өткізілуге тиіс деп пікір берді Болат Өтемұратов фондының оқытушы-тренері Жанна Ерікқызы.
– Мектептер ерекше қажеттіліктері бар балалар санының артуына төтеп бере алуы үшін ассистенттерді жұмысқа алу мен мамандарды оқытуға арналған қаржыландыруды көбейту қажет… Мектептер барлық оқушыларға тиімді болатын икемді оқыту әдістерін кеңінен қолдануы тиіс, мысалы, сабақ барысында видео, мәтін және аудио материалдарды пайдалануы керек, - дейді оқытушы.
Инклюзивті білім беруде мұғалімдерге балалармен тиімді жұмыс істеу үшін қосымша қолдау қажет. Мамандар алдымен мінез-құлықты танып, альтернативті коммуникация түрлері(ым-ишара) негіздерін үйрету маңызды деп санайды. Әсіресе, заманауи әдістерді қолдану арқылы білім беру жолдарын түрлендіруге болатынын оқытушы Юрий Чувашев атап өтті.
– МысалыTEACCH бағдарламасы. Ол баланың айналасындағы ортаны болжамды әрі түсінікті етеді. Сонымен қатар әсіресе әлеуметтік және тұрмыстық дағдыларды дамытуда ABA-терапия жақсы нәтиже көрсетіп жүр. Ал сөйлемейтін балалар үшін балама коммуникация әдістері өте пайдалы.Мысалы, карточкалар немесе Proloquo2Go сияқты бағдарламалар орнатылған планшеттерді пайдалану керек, - дейді тренер Юрий Чувашев.
Оқытушылар ұсынған бұл әдістер жайында тілшіміз ашық дереккөздерден мағлұматтар жинақтады. Үш әдіс те баланы сабаққа ынталандыруға, оған қалыпты дағдыларды оңай үйретуге көмегін тигізеді.
Мәселен, TEACCH әдісі визуалды суреттер мен карточкаларға сүйеніп баланың күнделікті әдеттерін қалыптастырады. Яғни, тамақ ішу, қол жуу сияқты әрекеттерді алдымен карточкаға белгілейді де кейін оны оқытушы өзі де қайталап көрсету арқылы баланы үйретеді.
АВА-терапияның бұдан айырмашылығы бар. Ол баланы мақтап, мадақтау арқылы мінез-құлқын бекітуге негізделген. Мысалы, жаман әдеттерге де дәл солай реакция беру арқылы, баланы қоғамдық ортаға бейімдеуге мүмкіндік береді.
Соңғы Proloquo2Go тәсілі сөйлеу деңгейі төмен балаларға арналған. Ол көбінесе пиктограмма, сурет сияқты методикаларды қолданып, қалай әрекет етуге болатынын көрсетіп отырады.
Дәл осы әдістердің тиімділігі жайлы мамандар жиі айтады. Оқытушы Жанна Ерікқызы осы тәсілмен оқыған балалардың оң нәтижесін өз көзімен көрген.
– Ал сөйлемейтін балалар үшін қажеттіліктерін арнайы карточкалар арқылы білдіруге мүмкіндік беретін суреттермен алмасу жүйесі өте тиімді. Бұрын мүлде қарым-қатынас жасамаған балалардың қалай белсенді араласа бастағанын өз көзіммен көрдім, – дейді оқытушы.
Аталмыш тәсілдерді инклюзивті білім беруде қолданудың маңызы зор. Әсіресе, мектептегі педагогтердің біліктілігі осы тұста ауадай қажет. Себебі ерекше баланы, үлкен өмірде тәрбиелейтін ұстаздардың өзі бұған психологиялық тұрғыдан да дайын болуы қажет екенін айтады мамандар. Жанна Ерікқызы Әдетте мектептер ерекше баланың қажеттіліктерін ескеруден гөрі, қағазбастылыққа салынып кететінінайрықша атап өтті.
Осы орайда, инклюзивті білім беру мен этика стандарттарын жүйелеп, қоғамды ақпараттандыруға атсалысып жатқан еліміздегі Аутизм Ассоциациясының жұмыстарын да атап өту маңызды. Бұл ұйым Қазақстанда аутизммен өмір сүретін адамдар мен олардың отбасыларына қолдау көрсету, инклюзивті қоғам құру және мамандардың біліктілігін арттыру бағытында маңызды жұмыстар атқаруда.
ҚР Оқу-ағарту министрлігінің берген ақпаратына сүйенсек, педагогтер ерекше балалармен жұмыс істеуіне байланысты арнайы курстардан өтіп, тәжірибе жинақтай алады. Олар үшін біліктілікті арттыру курстарын «Арнайы және инклюзивті білім беруді дамытудың ұлттық ғылыми-практикалық орталығы» мен «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы тегін жүргізеді.
ҚР Оқу-ағарту министрлігі:
«Ұлттық білім беру деректер қорының ақпаратына сәйкес ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар 99 арнайы мектеп, 6436 жалпы мектептерде, оның ішінде 2165 арнайы сыныпта оқиды… Инклюзивті білім беру үшін 70 % мектепке дейінгі ұйымдарда, 90 % орта білім беру ұйымдарда және 81 % кәсіптік және техникалық білім беру ұйымдарында жағдай жасалған»
Аутизм дерті елімізде соңғы жылдары күрт артқандықтан, оның алдын-алудың түрлі жолдары да дамып келеді. Мамандардың айтуынша, медицина мен инклюзивті білім берудегі жетістіктер мен оң нәтиже қаржылық қолдауға келіп тіреледі. Әсіресе, әлеуметтік көмектің мөлшері мен арнайы мектептердің жағдайын толыққанды жасауға, сапалы реабилитациялық орталықтарды арттыруға да дәл осы мәселе кедергі болуы мүмкін. Осы тұста қоғамның ерекше балаларға деген қолдауы мен қамқорлығы аса маңызды.
Автор: Мақпал Батталова, Фазыл Сандуғаш, Қырмызы Сембаева
Фото: ChatGPT
