Фото: Japan Times
Қытайдың жалпы ішкі өнімі 2024 жылдың алғашқы үш тоқсанында 5,3%-дан 4,7%-ға, кейін 4,6%-ға баяулап, елдің жылдық өсу көрсеткіші шамамен 5%-ға жетпейтіні туралы алаңдаушылық тудырды. Бірақ соңғы деректер Қытай экономикасы өз қарқынын қайтадан қалыпқа келтіріп жатқанын байқатады, дейді Japan Times сайтының әлемдік экономика саланы зерттеген сарапшылары.
Қытайдағы экономикалық белсенділік COVID-19 дағдарысынан кейін салыстырмалы түрде әлсіз болды. Бұл біршама күтілген жағдай еді, әсіресе бастапқы кезеңде: пандемияға байланысты үш жылдық локдаун отбасылардың, кәсіпорындардың және жергілікті үкіметтің қаржылық жағдайына қатты әсер етті. Қаржы, жылжымайтын мүлік секторына және платформалық экономикаға қатысты қабылданған реттеуші шаралардан кейінгі бизнестің сенімсіздігі жағдайды одан әрі қиындатты.
2021 жылдың басында, АҚШ пандемияның ең ауыр кезеңінен шыққан кезде, американдық отбасылар жинақталған ақшаларын тез жұмсауға кірісті. Ал Қытай отбасылары, керісінше, локдаундар аяқталғаннан кейін де қаржысын үнемдеуді, жинауды жалғастырды: 2020 жылдың қаңтарынан 2024 жылдың тамызына дейін Қытайдағы үй шаруашылықтарының банк депозиттері 65,4 триллион юаньға (9 триллион доллар) өсті, бақуатты адамдар бұл қаржының негізгі үлесіне ие еді.
Қытай үкіметі осы кезеңде бірқатар қолдау шараларын енгізді, бірақ өткен кездердегі дағдарыстарға қарағанда агрессивті ынталандыру шараларын қабылдамады, себебі олар жанама әсерінің болуы мүмкін екеніне алаңдады. 2008 жылғы әлемдік қаржы дағдарысынан кейін үкімет енгізген ауқымды ынталандыру пакеті экономикалық өсімге түрткі болды, бірақ сонымен бірге жылжымайтын мүлік нарығында көпіршік пайда болуына, жергілікті үкіметтердің қарызының өсуіне және инвестициялардың тиімділігінің төмендеуіне әкелді.
2024 жылдың үшінші тоқсанының соңында үкіметтің есептеуі өзгерді, өйткені Қытай экономикасына өсу траекториясын көтеру үшін қосымша көмек қажет екені анық болды. Қыркүйек айының соңында Қытай Халық банкінің басшысы Пан Гуншэн үш шараны жариялады: банктердің резервтік коэффициентін төмендету, пайыздық мөлшерлемелерді азайту және қор нарығын қолдауға арналған ақша-несие құралдарын енгізу.
Осыдан кейін, 12 қазан күні Қытайдың қаржы министрі Лан Фоан жаңа фискалдық шаралар енгізілетінін хабарлады, олар жергілікті үкіметтердің қарыз мәселелерін шешуге, жылжымайтын мүлік нарығын тұрақтандыруға және жұмыспен қамтуды қолдауға бағытталатын болады. Қарашаның басында ол жергілікті үкіметтер үшін 10 триллион юань көлемінде қарызды қайта құрылымдау жоспарын ұсынды.
Пан мен Лан үкіметтің алдағы уақытта қосымша ынталандыру шараларын қабылдайтынын айтты, Лан Қытайдың орталық үкіметінің әлі де қарыз бен тапшылықты төмендеут үшін жеткілікті кеңістігі бар екенін атап өтті. Алайда, макроэкономикалық саясаттағы өзгерістерге ең жылдам жауап беретін жоғары жиілікті экономикалық көрсеткіштер бойынша соңғы деректер үкімет шараларының әсерін дер кезінде көрсетті.
Қазан айында жалпы «әлеуметтік қаржыландыру» 7,8%-ға, ал банк несиелері 7,7%-ға артты. Бөлшек сауда көлемі жыл бойы 4,8%-ға, ал өткен аймен салыстырғанда 1,6 пайызға өсті. Өндірістік сатып алу менеджерлерінің индексі 50,1-ге жетіп, үш ай бойы 50-ден төмен болды, кейін қараша айында тағы 50,3-ке көтерілді.
Жақсы жаңалық ретінде қазан айында қаладағы жұмыссыздық деңгейі 0,1 пайызға, яғни 5%-ға төмендеді. Тіпті жылжымайтын мүлік нарығы сәл де болса жақсарды, бірақ жер сатылымдары мен жылжымайтын мүлікке инвестициялар әлсіз күйінде қалды. Егер бұл оң үрдістер жалғасса, 2024 жылдың төртінші тоқсанында ЖІӨ өсімі шамамен 5%-ға қайта оралуы мүмкін.
Алайда 2025 жылға болжамдар анық емес. Қытай келесі жылы 5%-дық ЖІӨ өсімін қамтамасыз етуі керек болса — бұл үкіметтің мақсаты деп санасақ — саясаткерлер үш негізгі қиындықты жеңуі керек, ең алдымен жылжымайтын мүлік секторын тұрақтандыру қажет, өйткені ол ЖІӨ өсімінің шамамен 20%-ын құрайды және үй шаруашылығы кірісінің 70%-ын қамтамасыз етеді.
Екінші қиындық — жергілікті үкіметтердің қаржылық жағдайы. Қаржы тапшылығы соңғы уақытта жергілікті билікті шығындарды қысқартуға мәжбүр етті, мысалы, шенеуніктердің жалақыларын азайту немесе салықтық төлемдерді қудалау арқылы табыс табуға тырысу. Мұның ешқайсысы экономикалық өсімге жақсы әсер етпейді.
Негізгі мәселе сол, қазіргі уақытта шығындарды қаржыландыру міндеттемелері салық түсімдерінен асып кетті. Орталық үкімет жергілікті билікке жалпы бағдарламалар бойынша үлкен көлемдегі қаржылық қолдау пакетін жылдам аударуы керек. Қытайдың орталық үкіметі, ең алдымен, барлық деңгейдегі үкіметтердің қаржылық міндеттерін қайта құруы қажет.
Қытайдың 2025 жылы кездесетін үшінші маңызды қиындығы – АҚШ-тың болашақ президенті Дональд Трамптың Қытайдан барлық импортқа 60%-дық тариф енгізу туралы уәдесі. Қытайдың АҚШ-қа экспорты ЖІӨ-нің 3%-ын құрайтынын ескере отырып, мұндай тарифтер – тіпті әлдеқайда төмен тарифтер де – 2025 жылғы өсімге айтарлықтай әсер етеді. UBS инвестициялық банкі, мысалы, Қытайдың ЖІӨ өсімі 2025 жылы 4%-ға дейін төмендейді деп болжады.
Қытайда экономикаға құрылымдық реформалар қажет пе, әлде қосымша макроэкономикалық ынталандыру шаралары керек пе деген тақырыпта көп пікірталас болды. Шын мәнінде, бұл екеуі де қажет. Алдымен шешуші ынталандыру пакеті, оған күшті фискалдық саясат компоненті қосылуы тиіс, бұл экономикасына әсері жоғары болатын әрекет екені шындық. Бірақ пакетті енгізгеннен кейін үкімет құрылымдық реформаларға назар аударып, тұтынушылардың, инвесторлардың және кәсіпкерлердің сенімін арттыруға жұмыс жасағаны жөн.
Өткен жылы Қытай үкіметі сенімді қайта қалыптастыруға бағытталған бірнеше саяси құжаттар жариялады. Алайда нарық қатысушылары олардың бұл әрекетіне толық сенбейді, сондықтан үкімет бұл шараларды батыл әрі айқын жүзеге асыруы керек, мысалы, жеке кәсіпорындарды қорғауды күшейтуге тиіс. Сонымен қатар, жергілікті шенеуніктердің салық төлемдерін нақтылау үшін ескі төлем түбіртегін іздеуге күш салуды тоқтатуы бизнес сенімін нығайтуға септесуі мүмкін.
MalimBlocks
