Тынымбай екеуімізге сыйлық беруге Алдан Смайыл қарсы болған

"Алдыңғылардың әңгімесі" бағдарламасында Халықаралық "Алаш" әдеби сыйлығының лауреаты, жазушы Несіпбек Дәутайұлы. Қаламгер жуырда берілген Мемлекеттік сыйлықтың беру тәртібіне қарсы. Рухани жаңғыру бағдарламасының көзбояушылыққа айналып кеткенін айтады. Жемқорлыққа, тамыр-таныстыққа негізделген жүйені сынайды.

Сұхбаттың бейнежазбасын «Жаңа Алаш» ютуб арнасынан көре аласыздар.

– Несаға, сіздің шығармаларыңызға қазақы сенім, қазақы тәмсілдер өзек болып жатады. Мысалы, «Айғыркісі» мен «Ақкүшікте» де тәмсіл бар. Осы дүниелер сіз бала күннен естіп өскен әңгімелер ме?

– Бала күнімізде малшылардың арасында көп жүрдім. Оларда көп әңгіме болатын. Бірлі-жарым ұшқындары қалады ғой. Шығарма жазғанда еске оралады. Әйтсе де, мынадан естіген әңгімем, былай айтқан деген сөздерді айта алмаймын. Бір-ақ нәрсе, есте қалған әңгімелер жазу кезінде септігі тиіп кетпесе, оның барлығы жалпы өмірде, айналаңда болып жатқан құбылыстар. Өмірдің шындығы бар да, көркемдік шындық бар. Көркем шындығы жоқ әдебиет қандай әдебиет болуы мүмкін? «Айғыркісіні» алайық, «Көгілдір көйлекті келіншекті» алайық. Иә, кейбір кездері қосылатын жағдайлар бар, нақты көргендеріміз, естігендеріміз кіреді. Образдау үшін. Дамыту үшін. Бізде тәмсілдер көп. Өйткені ауыз әдебиеті жақсы қалыптасқан. Менің бір өкінішім бар, өте дер кезінде құлақ қойып тыңдамадым.

Орта Азияда Шыңғыс Айтматовты орап өтетін жазушы жоқ. Ол бала күнінде, тоғыз жасынан әңгімелерді естіп өскен. Отырады екен ғой жарықтық кешке қарай ауылдың адамдары Шелекте жиналып, әңгіме айтқанда, босағада. Осындай әңгімелердің ғибратын көп алған. Басқа жазушылар да солай шығар. Ештеңені көктен алмайды ғой. Көктен алатыны тек шығармада айтар ойы.

Халық кімге де ұстаз ғой. Ол қойшы ма, қоғам ба? Кім болса, ол болсын. Құйма құлақтар көбірек алады, біз сияқты құйма құлақ еместер әр жерінен бір алып қалады.

– Қойшылық туралы айттыңыз ғой, аға. Сіз ерте жасыңыздан қой бағыпсыз. Неге ерте қой бағып кеттіңіз?

– Ол тұрмыстық жағдайға байланысты болды. Әкемізден бес бала қалдық. Арамыздың бәрі – бір жас. Нағашы апамыз қолымызда болды. Жалғыз шешем бар. Сонда маған бір ой келді. Неге мен өзім бақпаймын отбасымды? Баламын ғой. Жақсы ой да болған болуы керек. Адамның тағдыры деген өмірдегі бір құбылыстарға жетелеп отырады. Мәжбүр етеді. Күтпеген жерден, тосыннан. Сондай шешім қабылдап, үш жыл шопанның көмекшісі болдым. Он жетіге келгенде бір отар қой алдым.

– Қордайда ма?

– Қордайда, Аңырақай даласында бес жыл жеке қойшы, аға шопан болдым. Кім біледі, әркімнің өмірінде өзін-өзі қалыптастыру әртүрлі болады. Жалпы адам жасы келгенде қалыптасады деген бар шығар. Бірақ адам жас кезінен қалыптасады.

Қазір «Рухани жаңғыру» деген бағдарлама жүріп жатыр ғой. Бірақ біз ақиқатқа жету үшін шындықты айтуымыз керек. Рас, тарихтың қойнауынан қозғаған елеулі әңгімелер болды. Бірақ көп жағдайда тамырына тереңдеу осалдау болды. Әлі де солай боп жатыр. Күнде ойын-сауықтық сипаттағы фестивальдар өткізу, балаларға өлең жаттату, оқыту, соны шаруаларға айналдыру болмайды ғой. Бұл парасатқа апаратын дүние болуы керек еді. Халық өзін тану керек еді. Халық рухани деңгейдің қай шамасында келе жатыр дегенді білуіміз керек еді. Ойын-сауық онсыз да жүріп жатқан нәрселер. Әр дүниені өз атымен атауымыз керек. Әділетке қарай жүру үшін әсіре қызылға ұмтылмауыз керек.

Қазір қарап отырсаң, батыр көп. Штангист те батыр, боксер де батыр. Бәрін батыр дейді. Олар спортшы ғой. Қажымұқан батыр, Балуан Шолақ батыр десе күлкілі емес пе? Олар – балуандар. Сол сияқты әр нәрсені пайымдау жоқ. Әлемді ауызға аламыз. Ұлы деген сөз көп, әлемдік деңгей деген сөз көп.

– Осы әлемге танытамыз деген сөзге қалай қарайсыз?

– Мен осы жерде отырып, жастарға айтамын. «Әлем қайда, Әулиеата қайда?» деп. Бұл лепіріп айтатын сөз емес. Асқар Жұмаділдаев деген мықты ғалым бар. Сол бір жақсы әңгіме айтты. Бәріміздің көкейімізде жүрген сөз. Әлем тану үшін қазақ бірдеңе жасауы керек. Велосипед сияқты ма, бірдеңе ойлап табуы керек. Бізде ондай жоқ қой. Бізді қалай таниды? Домбыраны даңғырлата бергеннен, әніңді айта бергеннен бізді танымайды. Қазақстан дегенді әлем біледі. Бірақ әлемнің халықтары қазақты тани бермейді. Олар бізді жабайы халық, корейлер ме деп ойлауы мүмкін.

Бір-ақ нәрсе бар. Біз замандарда сақ, массагет болдық дейік. Бірақ орта Азияндағы соғыстар болды дегенмен, мәдени байланыстар болып жатты. Шыңғыс қаған алып келген өркениет болды. Осы халықты тәрбиелеп кеткен қияңкескі, қым-қуыт оқиғалар кезегімен келіп жатты. Осы Тараздың өзі төрт рет қирап, төрт рет қайта тұрған. Рухани жаңғырудың тамырын тереңнен іздеу керек.

– Рухани деңгей туралы айттыңыз ғой. Қазір елде отырсыз, осы желдің ақсақалысыз. Қазақтың рухани деңгейі қалай, аға?

– Пәстеу. Әңгіме мынада тұр. Осы кемеңгерлер болды ғой. Билер болды. Олар идеологтар еді. Әйтеке, Төле, Қазыбектер. Бұлар сол міндетті атқарды. Елдің адамгершілігін, ізгілігін ояту үшін қызмет етті. Ханнан қараға дейінгі аралықты әділдік болуы үшін күресті. Әр ауылдың билері болды. Соның аузына қарады.

– Қазіргі идеологтарымыз қандай?

– Жер бауырлап жатыр. Қазіргі иедологтарда қалтаң-селтеңдік көп. Бірнеше қырынан дайындығы жоқ. Ана кабинеттен мына мына кабинетке қағаз тасумен айналысады. Ештеңе оқымайды. Газетті де ашпайды. Тіпті, өз өңірінде шығып жатқан басылымға көз салмайды. Кітапты былай қойғанда.

Кітап деген не? Ол өмірді, заманды тану. Оны оқып жатқан ешкім жоқ. Рухани жаңғыру деп ана жерден бір жиын, мына жерден екі жиын өткізіп, сұмдық болып кеттік дейді. Ондай болмайды. Адамдарды иландыра алатын идеология керек. Ол үшін сөз білу керек. Қағазға жазып бергенді ежіктеп оқып отыратын нәрсе жоқ. Адамдардың көңіл-күйіне бойлау керек. Мінез керек. Намысқа шабу қажет. Осы тұрғыдан жетпей жатыр.

– Сіздің әңгімелеріңізде әйелдер бейнесінің көші бар. Әртүрлі әйелдер. Бала тәрбиелей алмайтын, жеңіл жүрісті, тағдырдың тәлкегіне түскен әйелдер бар. Неге сіздің қаламыңыздағы әйелдер осындай, аға?

– Оны әртүрлі пайымдауға болады. Жеңілдеу пайымдаушыларда әрүрлі ойлар болуы мүмкін. Бірақ біз анадан шыққанбыз ғой. Барлық қуат, күш, жампоздық, бекзаттық әйелде. Өмір әйелдерді айналып кете алмайды. Біздің қоғамдағы болып жатқан жақсысы бар, жаманы бар – барлық құбылыстардың бір шетінде әйелдер тұр. Бірақ оны кім әртүрлі жағдайға жетелейді? Еркектер ме, жоқ өздері ме? Біз болуымыз керек.

Қазір былай тәрбиелеу керек деген әңгімелер шығып жүр ғой. Қазақ сұмдық қып айтқан, «баланы жастан, қатынды бастан» деп. Себебі қазақ халқы әйел затын өзі тәрбиелеп алған. Ылғи көз алдында болған. Сол тәрбие жоғалғаннан азғындау басталады. Осының кесірі тиеді. Егер менің кейіпкерлерім сондай боп көрінсе, сол біздің отбасылық тәрбиенің әлсіздігі, еркектің жауапсыздығы.

Әңгімені сөзбен әдемілей  беруге болмайды. Біздің ұлттық жолға оралуымыз керек. Бұрын қалай істеді? Ертең ерте шәйға тұрғанда әйел адам жеңілдеу шапанды жамылып келіп отырған. Ері қамшыны алғанда тартып жіберген. Қатты ұрмайды ғой енді. Бір-ақ нәрсені ескерген. Әйелдің екі иығында отыратын нәрселері болады. Соны сескендіріп отырады. Еркек бар деген ым!

– Еркектер мықты болды ғой?

– Еркектер текті болды, ақылдылау болды. Бұл әйел ақылсыз деген сөз емес. Мен «Айғыркісі» деген әңгіме жазғанда осы тектілікті ойлап отырдым. Көкейімде тұрды. Сонда әйел адам абайлайды. Ал қазір бізде қандай тектілік бар. Әйелің өзіңнен мықты болып кетті. Жалпы еркек пен әйелдің жан дүниесіндегі құпиялар екі түрлі. Оны біз зерттеп, зерделеп жатырмыз ба? Жеңіл-желпі кетіп жатырмыз. Бұл ең басты тақырып қой.

Әйелсіз қандай шығарма жазуға болады. Өңкей еркектер сапырылысып жүрсе не болады? Ұят емес пе? Соғыста жүрген жоқ  қой. Әйел оқырманның көңілін аударады.

– Жаңа еркектер туралы айттыңыз ғой, аға. Сіздің әңгімелеріңіздегі еркектер шын мәнінде әлсіз. «Айғыркісіде» де айғырды сатып жіберген Жалғастың әкесі әлсіз адам, «Шал» деген әңгімеңізді оқыдым. Ол да үлкен әңгіме. Онда жүректі қозғаған көп дүние болды. Сонда шал да, бала да әлсіз. Сіз өзіңіз қандай еркек болдыңыз?

– Бұзық еркек болдым ғой мен...

Мен әлсіз болсам, 14 жасымда отбасымды асыраймын деп қой бағып кетпес ем. Оның қиыншылықтары бар. Аудандық газетке аудармашы болып жүрдім. Сонда мынандай оқиға болды. Газет шығады. Екі тілде. Мәтін бір. Ақпараттар түседі. Аударам. Сонда қойшы, егіншілер шағын ақпарат береді. Мысалы, осынша гектар жерім бар, содан бәлен астық алатыныма Брежнев жолдасты сендірем деп жазады. Соны ойлаймын, Брежнев мына газетті оқымайды ғой. Сөйттім де, қысқартып тастадым. Ертесі айғай шықты. Бұл партиялық газет деген сөз болды. «Мұны Брежнев оқымайды ғой, «Қордай шамшырағын». Осы сияқты күрескерлік рух бәрімізде бар. Бірақ оны әртүрлі мінездермен көрсете алмай қалады. Ол жағы бөлек әңгіме.

– Бұзық еркек болдым дедіңіз ғой. Жас кезіңізде төбелесқор болдыңыз ба? Сіздер жақта басқа ұлт өкілдері көп болды ғой.

– Иә, ондайлар болды ғой. Милициямен де төбелесіп жаттық. Сотталып кете жаздадық. Неміс жігіттер екен. Жалпы ер адам төбелеспесе, еркек емес. Жас кезінде соны іздеп отыруы керек. Себебі сенің мінезіңнің қалыптасуыңа, әділетсіздікке төзбеуіңе үйретеді. Құр төбелесе беруге болмайды.  Біреуге көрсетіп жатқан әділетсіздікті көргенде, оны жағасынан алу керек. Өйткені бір нәрсе тұрады. Қорқыныш деген болады. «Құдай берген жанды Құдай алады», «Өзекті жанға бір өлім» деп қойып кетуің мүмкін. Соларды өзім жақсы көрем. Айналамда сондай адамдар болды. Бірақ кейін барлығы мықты болды. Қайтыс боп кеткендері де бар. Алдымызда галстук байлап алып, сиқиып жүргендер де болды. Біз көшеде жүргенде олар оқу бітіріп келді. Заман аунап түскенде, аналардың бәрі аяғыңның шаңын сүртуге жарамай қалды.

– «Шал» деген әңгімеңізді оқып отырып, адам жанынын тығылып жатқан сезімдерді оятатынын түсіндім. Шал өзі жалғыз жатып түс көреді. Жалпы адам өзі жалғыз үйіңде қону да қорқынышты ғой. Бір нәрсе ойлап кетсең, санаңнан шықпай қояды. Сіз қаншалықты түс көресіз қазір?

– Мен қазір түсті өте сирек көремін. Әңгімеде әдеби тәсіл ғой. Айтар ойыңды жеткізу үшін. Кейіпкерді ашу үшін. Ішкі мазмұнға қызмет ететін нәрсе ғой. Түс арқылы өзімен үйлесіп тұр ғой. Зары мен запыраны бар. Өліп кетсе, дүниесі қалатын болды-ау дейтін ой жеп бара жатыр. Бұл қауіпті нәрсе. Осыны біреуге айтса, сенбейді. Адам өзімен өзі күресіп өтеді. Мынауымыз дұрыс, мынауымыз бұры сдеп шығарамыз. Адам негізі түптің түбінде өзімен күресіп өтеді. Өзін танимын деп өледі. Сен қандай болсаң, айналаң да солай.

– Жұрттың бәрі Алматыға ағылып, әдеби орта дегенде, сіз сабылмадыңыз. Өзіңізбен өзіңіз қалдыңыз. Осы жалғыз қалудың рахаты неде?

– Өзіңмен өзің болу қандай адам екеніңді, жазуың қандай екенін, айналаңмен қарым-қатынасың қандай соны ойлауға мүмкіндік береді. Жалпы кіммін мен? Сонда өз кемшілігіңді, пенделігіңді көресің. Жалғыздық – жазушының жан досы. Сені көп нәрседен құтқарып қалады. Кітаптарды қайталап оқисың. Сонда өзіңді өзің шыңдайсың. Рахаты осы – өзіңді өзің оқыту.

– Биыл мемлекеттік сыйлыққа түстіңіз. Оған дейін де бірнеше мәрте түскеніңізді білемін. Биыл неге түстіңіз, аға?

– Адамның эмоциялық жағы болады. «Ойбай, осы кітабыңмен түс. Ылғи құлап келе жатсың. Әділет болатын шығар» дейді ғой. Пендесің ғой. Көрейін дейсің. Ал оны көргенде, қорытындысын жаңағыдай болды. Осы жерде бір айта кететін әңгіме бар. Ол мені құлатты деген әңгіме емес.

Адамның жүрегі кең болу керек. Өзгелерге қуана білу керек. Озғанға, алғанға. Мейлі қандай жағдай болса да. «Мен алмадым» деген сөз болмауы керек. Онда өспей қаламыз. Қасым-Жомарт Тоқаев баяғыда бір сөзінде әділетті қоғам құру туралы айтты. Ең басты нәрсе. Рухани жаңғырудың жалғасы іспетті айтты. Әділетті қоғамда жемқорлық болмайды.

– Бірақ біздің қоғам әділетті емес қой, аға? 

– Қазір айтайын да. Соған келе жатырмыз. Мен аналитик емеспін. Сен әдебиет жайлы сұрақ ойып отырсың. Бір алтауы шықты. Мырзатай ағамыз ғалым, Әбірахманов бауырымыз журналист, ана Ғарифолла философ па сондай. Бұл әдебиеттің бәйгесі ғой. Егер Әбіш Кекілбаевты жазып, мемлекеттік сыйлығын алып жатса, Андре Маруа Бальзакты жазғандай жазу керек. Бальзактың өмірі мен шығармашылығын тұтастырып, роман жазды. Және қандай ғып жазды. Әбіш туралы талайлар жазды. Соның арасында Светқали Нұржанның Әбіш туралы ауызша айтқан пайымы бәрін он орап алатын жағдайда.

– Маңғыстауда сөйледі ғой.

– Тіпті, ол Әбішпен қоса Маңғыстауды да алып кетеді. Бұл енді басқа нәрсе. Мырзатай ағаңды білмеймін, мақалалары. Әңгіме онда емес, нені жазсаң да, көркемдік сипаты болу керек емес пе? Оған философияның керегі жоқ. Ғылым оқиғалардың бойымен айтылып отыратын зерттеушілік нәрсе. Әдебиет дегеніміз көркем ізденістен туатын көркем шындықтың концептуалдық жетістігі. Ол көрінгенде болмайды. Ол болса, ақын-жазушыларда болады. Ал не болды?

Тынымбай жоқ. Қазақтың маңдай алды жазушысы. Баяғыда лауреаттықты алуға тиіс. Қайта-қайта құлатады. Бұл елдің арасында кәдімгідей дүрбелең тудырды. Үлкен әңгіме болды. Осы кезде Жазушылар одағының төрағасы Ұлықбек Есдәулет мырза үлкен азаматтық әрекеттерге барды. Мемлекет басшысына дейінгі аралықты өзінің әрекет жасады.

– Хат жазды.

– Хат жазды. Көрсетіп жазды. Дәл осы тұста, Тоқаев хатпен танысқаннан кейін, білгеннен кейін әдеби сыйлықты беру жөніндегі комиссияның шешіміне өзгерту енгізді. Түзетті. Әділетті қоғам дегенді айтып отырмын ғой. Сонда президент әділетсіздікті байқады. Тынымбай Нұрмағанбетовке сыйлық берілді. Жазушылар одағы өз алдына жабыңқы болып қалған қабағы ашылды. Мемлекеттің ұшар басында отырған адамның өзінің айтқан сөзіне лайық екенін көрсетті. Комиссияның әділетсіз шешіміне түзету жасады.

Қазір әлеуметтік желіде Тынымбай мен Серікті жабыла құттықтап жатыр. Аналар туралы бір ауыз сөз көрген жоқпын. Елдің бәрі айтады. Жаңағы біз айтып отырған адамдарды.

– Үш адамды құттықтап жатыр. Мұқанованы, Ақсұңқарұлын, Тынымбай ағаны.

– Жас ақын-жазушылар келіп маған күнде айтады. «Мыналарлы ешкім құттықтамайды ғой» деп. Ал енді логика қайда? Бұл не? Ар-ұят деген керек. Әдебиет халықтікі. Жеке адамдікі емес. Халықтың намысын қорлауға болмайды. Әділетті қоғамда оған жібермейді. Батыста жазушылар сыйлықты тағайындайды. Мына жерде не болды?

Комиссияның мүшелері өздерінің саласы бойынша үздік шығар. Әншісі, актері, композиторы бар. Бірақ олар әдебиетті білмейді ғой. Оқыған жоқ. Оқымайды да. Мен музыканы тыңдағаныммен, қыр-сырын білмеймін ғой. Елуден астам комиссияның мүшелері әдебиетке қатысы жоқ адамдар. Сонда Мырзатай ағамыз, ана бауырларымыз қалай ең көп дауыс алады? Олардың кітабын ешкім білмейді де.

– Демек, Мемлекеттік сыйлық берудің ережесін өзгерту керек пе?

– Жүйесін өзгерту керек. Тоқаевтың әділетті қоғам туралы идеясын негізге алып, биылғы Тынымбай Нұрмағанбетов жағдайын ескеріп, дереу өзгерту керек. Баяғыда Мәскеу еңбек адамдарының образын жасау туралы қаулы шығарыпты. Біздің одақта пленум өтеді. Соған Ыбарай Жақаев келеді. Содан жазушылар еңбек адамын былай жазу керек, олай жазу керек деп сөйлейді. Содан сөз Ыбырай Жақаевқа сөз береді. Ол кісі үш-ақ сөз айтып, түсіп кетіпті. «Қойшы таяғын, диқан кетпенін, жазушы қаламын білсін» депті.

Осындай жүйеге келуіміз керек. Әдебиеттің тағдырын әдебиетті білетін адамдар шешу керек. Өткен жолы қазақтың маңдай алды ақын, жазушылары Мархабат Байғұт пен Ғалым Жайлыбай құлатты. Ұпай саны бойынша озып тұр. Солар далада қалып қалды. Мына мәселе Ұлықбек азаматтық танытып, президентке жеткізгенімен президенттің әділетті шешімі болды. Осы жолы. Сөйтіп мемлекеттік комиссия өз арттарын өзі ашып берді ғой.

– Бұл жерде одақтың хатынан бөлек, президенттің шешіміне оқырмандардың өте қатты ықпалы болды. Өйткені күллі оқырман алты адам алды деп сыбыс шыққанда жазды, сұхбаттарда айтты. Президенттің әділетсіз шешімге өзгеріс енгізгенін айттыңыз ғой. Енді әдебиетке қатысы жоқ деп айтып жатқан журналист, философ адамдарды сызып тастауы керек еді деп ойламайсыз ба?

– Оны елдің бәрі айтады. Бірақ бұл жерде саяси иірімдер болуы мүмкін ғой. Билік уәде беріп қоюы мүмкін. Бұл идеологияның жұмысы. Әйтпесе, соларды алып тастауы керек еді ғой. Ең көп дауысты қалай алып отыр?

– Сол дауысты қалай алады?

– Оны бұл жерде айтпаймыз. Бірақ елдің бәрі біледі. Мен бірдеңе айтайын. Комиссия мүшелерінің ішінде жазушылар да болды. Солардың әрекеттері жаман таңғалдырды. Алдан Смайыл дейтін жазушы бар. Өмір бақи депутат болды. Ең соңғы шешімге келгенде, Тынымбай екеуіміздің шығармаларымызға сол қисық сөздер айтыпты. Маған комиссия мүшелері айтты.  Сол Алдан Смайылға Мемлекеттік сыйлық берілді бір кездері. Сол кезде Амангелді Кеңшілікұлы жазды. «Алдан Смайыл деген жазушының бұл дүниеде бар екенін оған мемлекеттік сыйлық бергенде бір-ақ білдік» деп. Одан артық не болуы мүмкін. Оның кітабын көрген жоқпыз. Сол кітап жоқ болуы да мүмкін. Ол жөнінде де түрлі әңгімелер бар. Технологиясын игеріп алған. Оп-оңай.

Алдан Смайыл

– Оңай болса, неғып алмайсыздар?

– Қалай айтасыз? Кімге барасың? Қалай дәлелдейсің? Ол енді ұят. Жаңағы үш адамды бір адам құттықтамай отыруының өзі не, басқасын қойшы енді. Серік бар, Бақытжанның орысша өлеңін оқыдым деген адамды онша көргенім жоқ.

– Біз мемлекеттік сыйлыққа лайық адамдарға әділетті жолмен сыйлық алып бере алмай отырмыз ғой.

– Әңгіме осында. Жемқорлық, сыбайластық, тамыр-таныстықпен қазақты шіріте берсек, ешкім танымайды. Әбіш туралыны шет тіліне аудар, «Ұлы даланың әдебиеті» дегенді аудар. Кімге керек ол? Философияң кімге керек. Осылар қалай жол тапты. Ол басқа сұрақ. Біреу бір кезде бірге істеген, біреу бәлен болған. Елдің бәрі оны біледі ғой. Сонда әдеби сыйлық қолында ықпалы бар, билігі бар адамдардың әкесінің мүлкі емес қой. Ол әдебиеттің сыйлығы. Әдебиет халықтікі. Өз халқыңды қорлап отырғандай көрінеді маған.

– Мемлекеттіңт сыйлық деген Кеңес үкіметінен қалған «мұра» ғой. Әлемде ондай сыйлық жоқ. Не керегі бар? Бізге керегі жоқ шығар? Тәуелсіз сыйлықтар керек шығар.

– Дұрыс айтасың. Әлемде жазушылар береді. Мемлекеттің қатысы жоқ. Кеңес үкіметінен бері келе жатыр ғой енді. Қаншасы зардап шекті. Тәкен Әлімқұлов құлады, Бердібек Соқпақбаев құлады. Бірақ ешкім жоқ.

– Қазір Бердібекті түгел қазақ оқиды. Ал бірақ сол кезде сыйлық алған қанша жазушыны қазір қазақ білмеуі мүмкін.

– Білмейді. Мысалы Сайынды құлатып жатқан кезде, Шерхан Мұртаза айғайлапты. «Әй, өлейін деп жатыр ғой. Сендер өлейін деп жатқан адамнан қызғанып отырсыңдар» депті. Сайын әлсіреп жатқан. Мысалы. Бізге адамды сақтау, адамды құндылық деу,  тілектес болу деген ұғым жоқ. Жазушыларда тілектестік болуы керек қой. Кісілігі болуы керек. Өзге үшін қуану керек. Алдымен өзгеге қуану керек. Кейін өзіңе қуан. Өзіңе онсыз да қуанасың.

Президенттің түзетуінен кейін мемлекеттік комиссия не абырой тапты? Ұят емес пе бұл? Ер азамат ретінде айтайықшы. Сондықтан әдебиетіміз өркендесін десек, ауыздары тыным таппай айтып жүрген әлемдік деңгейге жету үшін әділетке жету керек. Жалпақ шешейлік, жең ұшынан жалғасу дегенді ысырып тастап, батыстық мәдениетке жақындауымыз керек. Өтіріктен өтірік ұлтшыл бола қалмай. Тек қана қазақ болсаң, не болады? Болып жатырмыз ғой, не болды? Әлемдік мәдениетті үйренуіміз керек, дұрыс жолын алуымыз керек. Біліміміз болсын, пайымымыз, ең бастысы мәдениетіміз бен мінезіміз болсын.

– Уақыт бөліп, сұхбат бергеніңізге рахмет. Аман болыңыз!

https://www.youtube.com/watch?v=N5psz3g7Los