Ақын Әділ Ботпанов өлеңдері

Менің миым – мәңгі өлеңнің моласы

Менің кеудем – менің ұлы мешітім,

Мешітіме мұң бере көр, құдайым.

Құзырыңды қабырғаммен есітіп,

Мұң артынан нұр көргенше жылайын.

Нұр көрейін, жыр жазайын,

мешеу күз,

Көкіректен көкке шапшып шығардай.

Тақ пен тәжге таласардай екеуміз,

Кімді кімнің жаратқанын ұға алмай.

Менің рухым – менің жетім тайлағым,

Өскен сенің тылсымыңа құмар боп.

Тайлағымды топтан ерек байладым,

Жетімдігі шын бақыты шығар деп.

Рухым – дертім. Құпиямды ашам бар,

(Болмас, сірә, мұнан асқан шынайы үн)

Табысыңдар, жұлдыздан жыр жасаңдар,

Сен де жалғыз, ол да жалғыз, құдайым.

Менің миым – мәңгі өлеңнің моласы,

Түнегінен таң шапағын таратқан.

Мүрде болған мәңгі өлеңді жолы асыл,

Сен болмасаң кім тірілтер, жаратқан?..

...Көгіңнен түс, кел,

кел маған, Құдайым,

Сені көріп, өзімді аяп жылайын…

Әумин деңіз

Мынау өлең –

Бұйырып Хақ жазаға,

Қойыны толып азаға,

Шәһит болған шаһарларға — жаназа…

Мынау өлең –

Ада болып арманы,

Арам өліп ардағы,

Ақшелденген аларып

Жанарлардың маржаны.

Мынау өлең –

Алмас тіліп гүл-өңін,

Арқан қиып білегін,

Дұшпан елге күң болған

Арулардың айтсам дейді тілегін.

Мынау өлең –

Болмай сол тұс тоқтауы,

Жалмап кеткен от-жауы,

Мешіттердің,

Мешіттердің жоқтауы.
 

Мынау өлең –

Емдеп елдің жүрегін,

Серпіп тастап түнегін,

Шәһит болған шаһарларды түлетер

Ұл туса дер тілегім…

Көңіліңізге орнар болса жырым нық,

Санаңызға артар болса сырым жүк,

Осы өлеңді оқып болып, ағайын,

Әумин деңіз ырым қып.

Диуана шығармын…

Тектіден тексіз тумас деп,

Сыйласаң мені, сұм тағдыр, қайғымды емес,

Қуанышымды жумас па ек?

Менің атамды орысқа сатқан опасыз

Өмірден өткен қу бас боп.

Қайтесің, тағдыр, ұлы болсаңшы тоқтамның

Менде бір күш бар, бар жасап берем жоқтан мың.

Шалдар айтады: «Анау Ақсақал-Тәуіптің маңында

Мешіті тұр, – деп, – Ботпанның».

Қарақұм іші, мешітке барар жол кесіп,

Сәуегейлерім отыратын-ды гөйлесіп.

Қайда жүрсем де қанаты болып атамның

Қорғайды мені сол мешіт.

Кешегі өткен алтын шалдардың құймасы,

Мен бір ботаңмын үзіліп кеткен бұйдасы.

Жауласар болсаң, тағдыр-ау,

Мені сыйлама, шалдың мешітін сыйлашы.

Шашымды сипап, жұбатады күз кейуана,

Ботасын жалғыз тастауға ол да қимады, ә?..

Мінәжат қылар бір кезде

Өлеңнен мешіт тұрғызып жүрген диуана…

Диуана шығармын…

Жолданбайтын хат

Тағы да ұйқысыз түн,

Сағынышты,

Тәтті қайғы,

Жүректі тағы құшты,

Елесіңе

Тәу еттім, аймалаған,

Құлақ кесті құлыңмын бағынышты.

Тағы да мұңаямын,

Мына түннің

Салған әнін лебінен ұғатынмын.

Енді, міне, сүлде боп қалдым сенсіз,

Бәрін, бәрін жоғалтып мұратымның.

Тағы да жұлдыз ақты,

Алақаның…

Жұлдызды қондырғанын жаратамын.

Себебі: мына жұлдыз — менің жаным,

Сені іздеген қорғансыз балапаным.

Тағы да түн сөйлейді,

Менен көне…

Сыр тартып жол шегеді өлең-кеме.

Бір ұқса сол ұғады тағдырымның

Мені зар ғып қойғанын көлеңкеңе.
 

Тағы да жел ұлиды,

Қараңғылық,

Ойымда – ерке мінез, балаң қылық.

Қара қайғы кеудемді тырналайды,

Басыламын қасқыр боп алам да ұлып.

Тағы да қайғы оралды,

Қара қайғы,

Жүрегімді кескілеп жаралайды.

Құл болсам да өзіңе… тірі жанмын,

Тірі жанды азаптау жарамайды.

Тағы да бұлт көшеді,

Парақтағы

Жазылған жыр-жанардан қан аққалы,

Сен кеткелі бақытым өлді менің,

Мен үшін таң атпады, таң атпады,

Сен кеткелі мен үшін таң атпады.

Тағы да ұйқысыз түн,

Хаты мына,

Құлыңның әр түнінің аты – шүбә.

Өзіңе жетер болса бір қайырылып,

Құран оқып кетсеңші бақытыңа.

Жырмен жуып жұлдыздардың жамалын

Раушан гүлге гауһар шық боп таматын,

Жыр жазам деп айырылған тағынан.

Тасжетіммін, мұң көрсем де, қаламым,

Енді кімге шағынам?

Жырмен жуып жұлдыздардың жамалын,

Жалғыздықты үйреткен ем Айға да.

Тек тірлікте таусылды да амалым,

Ақындығым аспай қойды пайдаға.

Жалғыз жанға жарасады жақсылық,

Жылай берсең тәңірде де бар құлақ.

Дегенменен дем тауысты тіршілік,

Менің жалғыз гауһарымды тартып ап.

Жапырағың жасыл от боп жанатын,

Сен де өмір ме ең бір кездері, сары бау?

Раушан гүлге гауһар шық боп таматын,

Мен де жыр ем, жыр едім ғой, Тәңір-ау!

Соңғы ән

Менің соңғы сағынышты әнім бұл,

Рухың жетсе тыңдап қал.

Менде жан жоқ,

Жеті жетім – тәнім құр,

Шеше алмаған қалды жымсыз жұмбақтар.

Мен солардың таппақ болып себебін,

Көріп талай көңілсіздеу түс түнде.

Түссіз мұңға аяқ бассам деп едім,

Із қалдырмай аппақ қардың үстінде.

Сол арманмен тірлік кешіп тулақтай,

Қара жерге қар боп жауып,

Еңселім.

Бұл күндері жанарымды сулатпай,

Көз алдыңда күзге айналсам мен сенің.

Сары белден ән созатын жаңғырып,

Күзді көр де, күз артынан мені көр.

Мен ессізбін,

Жұмбақтарым мәңгілік,

Шеше алмайтын ессіздіктің емі – көр.

Көрге қарай өсіп көңіл терегі,

Көзсіз түнде көкке қарай ұлыған.

Кім жұлдыздың жүрегін ап береді,

Шешуі жоқ жұмбақтардың құлына?

Мойындамай пенделіктің кесімін,

Көр түбінде жарық тұр деп бір елі.

Жан еді дер жұмбағының шешімін

Іздеп өткен өртенгенше жүрегі.

Дертті жандай зәру болған дәріге,

Ми құрғатып мәңгіліктің жолында.

Жанның кірін қанмен жуып сәріде,

Мен көшермін құрсағымнан қорымға.

Міне, солай, сағынышты ән мынау,

Мұны айтуға болар еді сөзсіз-ақ.

Ертеректе көргеніндей сан жырау

Көк жүзінде күймелерді көзсіз-ақ.

Бірақ маған мөп-мөлдір мұң сыйлар кім,

Арманыма алқа қылып тағуға?

Жансыз қолым жетпей неге қиналдым,

Тәңірімнің терезесін қағуға?!

Сағыныш

Осылай, жаным, ұдай,

Кетісіп… сағынармыз.

Адамның бәрі – Құдай,

Құдайдың бәрі –  жалғыз…

Тағдыр сол желөкпе тек,

Нетеміз… көнеміз де.

Кетеміз бөлек-бөлек

Бейшара кемемізде.

Кетеміз жағамызға,

Алысқа үңіле кіл.

Қайталап санамызда:

«Жалғыздың жүгі жеңіл,

Жалғыздың жүгі жеңіл».

Соңғы сөз, соңғы нүкте,

Бірлікке тыйым салар.

Жалғыз жан торға іліксе,

Тірлік те қиын соғар…

Осыны ойламадық,

Жаным-ау, қате еді бұл.

Асқақтық бойлап алып,

Біздерді кетеді кіл.

Сезімге жарымаған,

Жылайды әлі кеуде.

Құдайдың бәрі де – адам,

Адамның бәрі – пенде.

Түн жамылып тәңіріммен тілдестім

Тәңірім-ау!

Сор басымды салдың-дағы жолға сан,

Таба қылдың жақынға һәм жатыма.

Бір ақынды бақытты ете алмасаң,

Ұяттау ғой Құдай деген атыңа.

Дедім, міне, көкіректі тырналап,

Көлгірсіген өгей мұң.

Жырта берсең жүрегімді жұлмалап,

Мұнан басқа не деймін?!

Зор күнімді сәт ішінде қор қылып,

Күн берердей кіл кещеге қаратқан,

Бақ құсыңа тор құрып,

Құзырыңа қол сұғып па ем, Жаратқан?!

Мен не жаздым?

Білетұғын аямды,

Аталардың тұяғы ем ғой, өр, текті.

Дұшпанкөз ғып бақыт бер де баянды,

Құдайлығың рас болса, көрсетші.

Ием болсаң көкірекке салған жан,

Жатырқамай жылытсаңшы боп пана.

…Өз-өзіңе тең таппаған жалғаннан

Сен емес қой тек қана…

Тәңірім-ау…