Aikyn.kz сайтына тамаша талдау мақала жарқ етіп шықты да, ақпарат аспанында көпке дейін тұрақтай алмай, аққан жұлдыздай жоқ болып кетті. Артында қалған сәулелі ізін (сілтемесін) ұстап қалған едік, әріптестеріміздің қажырлы еңбегін назарларыңызға ұсынғанды жөн көрдік.
Білім саласындағы жемқорлық фактілері азаймай тұр. Былтырмен салыстырғанда 20 пайызға көбейген. Әсіресе, Шығыс Қазақстан, Түркістан және Маңғыстау облыстарында «ақшалай қарым-қатынастың» қарқыны қатты екенін статистика көрсетті. Жемқорлықтың жойылмауының себебі неде: тойымсыз басшылар ма, әлде мәселесін жылдам шешкісі келетін пысықайлар ма?
НЕГЕ ПАРА АЛАДЫ?
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің мәліметінше, білім саласындағы қызметкерлердің дені Қылмыстық кодекстің 189 (сенiп тапсырылған бөтен мүлiктi иемденiп алу немесе талан-таражға салу), 190 (алаяқтық), 366 (пара алу), 367 (пара беру) баптарын бұзады екен. Қылмыстық жауапкершілікке тартылғандардың көпшілігі – басшылық қызметте отырғандар мен қаржылық жағынан жауапты адамдар.
Жалпы, сценарий аса таңсық емес: білім басқармалары басшылары кәсіпкерлік субъектілерімен білім мекемелерінің жөндеу жұмыстары немесе көгалдандыру бойынша келісімшарт жасасып, жолда кездесуі мүмкін кедергілерді алып тастап отыруға уағдаласады, директорлар болса, мұғалімнің ыңғайына қарай сағат беріп, қанатының астына алғаны үшін ақша алады. Есепшілер тіпті жеке есепшотына ақшаны еш қысылмай аударып алып, жалақысын шамадан тыс қолдан көбейтеді. Одан қала берді, қызметке орналастырудың да мөлшерлемесі қалыптасып үлгерген. Тіпті, жұмысқа парасыз орналасуды «қиямет-қайым» көретіндер аз емес.
СТАТИСТИКА НЕ ДЕЙДІ?
Айтқандай, биыл жемқорлық фактісі былтырғыдан 20 пайызға өскен. Статистикамен сөйлесек, 2019 жылы осы уақытта 164 дерек тіркелсе, биыл 201-ге өскен. Оның ішінде сотқа жеткені – 107 қылмыстық іс. Былтыр 76 іс сотқа бағытталып, 30 адам жауапқа тартылса, биыл – 35. Жемқорлықтың көбейгені туралы көңілсіз деректердің ішінде қуантатын факті де жоқ емес. Аяқталған қылмыстық істердің нәтижесін есептегенде бюджетке келтірген залал мөлшері 254 млн теңге болса, қазірдің өзінде 93 пайызы өтеліп, қайтарылған.
2020 жылы балабақша меңгерушілерінің заңға қайшы істері еселеп көбейген. Былтыр 12 іс қаралса, биыл 29 болыпты. Сонымен бірге мектеп директорларына қатысты былтыр 11 іс қозғалса, биыл 23-ке жеткен. Колледж директорларының қылмысы тіптен төрт есе көбейген. Жыл басталғалы бері 6 мектеп директоры, 2 балабақша меңгерушісі, 2 колледж директоры сотталған. Өткен аптаның өзінде сотқа дейін ісі қаралған 10 жағдай тіркеліпті. Бұл дегеніміз саладағы былықтың тым тереңдеп жатқанын көрсетеді.
МИНИСТРЛІК МӘСЕЛЕНІ ҚАЛАЙ ШЕШЕДІ?
«Жемқорлықпен күресу үшін жаңа оқу жылында ашық бюджет карталарын енгізу жоспарланып отыр», – дейді Білім және ғылым министрлігі өкілдері. Бұл бағытта атқарылып жатқан қыруар шараларға қарамастан, статистика нәтижесі қуантпай отыр. Министр Асхат Аймағамбетов басты себеп ретінде ашықтық пен цифрландырудың жеткілікті дәрежеде болмауы, түсіндіру жұмыстарының төмендігін атап өтті. «Биыл мемлекеттік органдар мен білім беру мекемелеріне ашық бюджеттің интерактив картасын енгізу мәселесін реттеуді жоспарлап отырмыз. Ұлттық білім беру базасы аясында осы жұмыстар атқарылады. Жұмсалып жатқан әр тиынның есебін ата-аналар да, қоғам да көріп отыруы керек», – дейді сала министрі. Білім саласындағы тағы бір түйткіл – штатта болғанымен, өмірде жоқ қызметкерлер. Осы мәселені шешу мақсатында былтыр ашық ресурстарда тарификация мен штаттық кесте жариялана бастаған. Биыл да ол үрдіс жалғасын табады. Одан бөлек, ірі мемлекеттік сатып алу бойынша шешім қабылдауда тазалықты сақтау үшін алгоритм ойластырылған. Білім және ғылым министрлігі мәліметі бойынша, «Адалдық алаңы», «Адал білім» сынды жобалармен бірлесіп жұмыс істеу жоспарланып отыр.
Мектеп директорларын пара алуға не итермелейді?
Күні кеше Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі Атырау облыстық департаментінің мамандары Жылыой аудандық орта мектеп директорына қатысты сотқа дейінгі тексеріс бастады. Ол баланы мектепалды даярлық сыныбына қабылдау үшін «пара алды» деген күдікпен ұсталды. «Жұмыстан шығармауы үшін 420 мың теңге сұрады» деген күдікке Түркістан облысы Сарығаш аудандық орта мектеп директоры ілінді.
20 тамыз күні Шиелі аудандық соты «Бірлестік» ауылдық округінің орта мектеп директорына 9 млн теңге айыппұл салды, ол мектепке күзетші болып кіргізу үшін 300 мың теңге пара алған. Алматы облысы Қарасай аудандық соты Үштерек ауылындағы орта мектеп директорына 8 млн теңге көлемінде айыппұл салған. Мектепке мұғалімдік жұмысқа алу үшін ол 200 мың теңге сұраған. Мұндай фактілер тізе берсе, өте көп.
Цифрландыру мен ашықтық жақсы әдіс болғанымен, айтарлықтай нәтиже бермеуі мүмкін.
Білім саласының эксперті Нұрмұхаммед Досыбаев бірінші кезекте мектеп директорларын іріктеу талаптарын күшейту керек деген пікірде. «Бізде мектеп директорлығына талас аз, оңайлықпен өтіп кетеді. Көпшілігі бұрынғы ұстаздар, менеджерлік қасиет аз. Одан қалса, жалақысы да жалпы ел бойынша 100-150 мың теңге шамасында. Айналып келгенде, «жемқорлыққа итермелейтін жағдай әдейі жасалған ба?» деп қаласың. Жалақының аз болуы жемқорлыққа әкелетіні белгілі. Мұның бәрі – дұрыс ретке келтірмеген министрліктің кінәсі. Ал енді ашықтыққа келсек, директор парақор болған жағдайда одан пайда болмауы мүмкін. Вакансия арқылы кірсе де, басшы ол адамды іштей алғысы келмесе, оған кейін күн бермейді»,– дейді. Парақорлықты азайту үшін санаға да серпіліс қажет.
Qazbilim орталығының директоры Аятжан Ахметжанұлы білікті маман пара бермейді дейді. «Өз ісін білетін маман пара бермейді, біреуге орынсыз алақан жайып, кіріптар болмайды. Білім саласындағы жемқорлықтан құтылудың жолы – білім сапасын арттыру, адамдардың өзін-өзі жетілдіруіне, «үкімет өлтірмейді» секілді қалыптасқан санадан арылуына жұмыс істелуі керек. Қоғамда өзгеге пара берудің орнына сол экономикасын өз мақсатына жұмсап, табысқа жететіндер көбейгенде ғана жемқорлық саябырсиды». Дамыған елдерде заң қабылдап, түрлі әкімшілік шаралар қолданумен қатар азаматтардың сауатын арттыру арқылы күресу үрдісі қалыптасқан. Ол үшін халық бірінші кезекте жемқорлықпен күреске машықтанып, жалпы өз құқығын жете білуі тиіс. Өйткені күрес шараларының түрі мен құралдары қандай мықты болғанымен, күресетін қоғам қалыптаспаса жағымды әсер болуы екіталай. Жемқорлыққа қарсы жемісті жобалары бар елдерге келсек, Литва, Дания, Польша, Австралия, Индонезия, Болгария бар. Қоғамды түгел қамтып, сауаттандыру арқылы жақсы нәтижелерге ие болып отыр. Әрине білім саласындағы жемқорлық біздің қоғам үшін таңсық емес. Бүгінге дейін болды, өкінішке қарай алдағы уақытта да жалғаса беруі мүмкін. Иә, өкінішті жағдай. Алайда статистиканың аты статистика. Ол нақты деректерді көрсетіп отыр. Сөз жоқ біз бұл жағдай үшін бір министрді немесе комитет басшысын айыптай алмаймыз. Олай ешкім жасай алмайды. Себебі министр еліміздегі жүздеген, тіпті мыңдаған директордың қасында немесе қаншама білім басқармалары басшыларының басында қарап тұра алмайды. Бірақ ол жемқорлықты кемітуге жағдай жасайтын жүйені құра алады. Біз біреуді нақты айыптамаймыз. Тек былтырдан бері жемқорлық деректері білім саласының түрлі бағыттарында 20 пайызға артқанын айтып отырмыз. Мамандар айтпақшы бұл жерде бір-екі қадам ғана емес жемқорлықты азайту үшін жүйелі шаралар қажет екені айдан анық.
Жадыра АҚҚАЙЫР
Дереккөзі: https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:CZUkbNUt9XAJ:https://aikyn.kz/ayma-ambetov-kelgel-para-beru-k-beyd/+&cd=1&hl=kk&ct=clnk&gl=kzhttps://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:CZUkbNUt9XAJ:https://aikyn.kz/ayma-ambetov-kelgel-para-beru-k-beyd/+&cd=1&hl=kk&ct=clnk&gl=kz
Байланысты жаналықтар
MalimBlocks
