VR мен АR дәуірі

Көпке танымалы сол – бұл құрылғының көмегімен кино не ойынның ішінде жүріп, ерекше әсерге бөленесің. Әйтсе де, бүгінде аталмыш көзәйнектің қолданыс аясы әбден кеңейе түскен: VR көмегімен дәрігерлер күрделі ота жасап, AR септігімен науқас ем нәтижесін алдын ала көре алады. Ал болашақта бұл технология тіптен таңғалдырмақ, адамдар бір-бірімен шынайылықтың шегінен тыс жүздесіп, фобиясын жеңу үшін оның көмегіне жүгінеді деседі. Жарты ғасыр бұрын ғана жаңалық болған жаңа дәуір жайлы не білеміз?

Виртуал шындық

Virtual reality (VR) – виртуал шындықтың тарихы ХХ ғасырдың ортасынан бастау алады. Ең алғаш қазіргі VR жүйелерінің алғашқы ізашарының бірі – Sensorama құрылғысы пайда болды. 1962 жылы Мортон Хейлигтің бұл механикалық симуляторы көрнекі, дыбыстық және тактильді әсерді пайдаланып, қолданушыға виртуалды ортаға енгендей әсер сыйлады. Sensorama адамға қаланың виртуалды көшелерімен «серуендеуге», желдің лебі мен иісін сезінуге мүмкіндік берді. Ал 1968 жылы Иван Сазерленд пен оның студенті Боб Спроул VR дамуы үшін маңызды жаңалық ашты, олар The Sword of Damocles деп аталатын алғашқы HMD (Head-Mounted Display) құрылғысын жасап шығарды. Үшөлшемді нысандарды қарапайым графика арқылы бейнелей алатын жаңа құрылғы өте ауыр болды және төбеге ілінген күйде жұмыс істеді. Тоқсаныншы жылдары алғашқы коммерциялық VR құрылғылар,  соның ішінде Virtuality жүйесі пайда болды. Бұл жүйелер ойын-сауық орталығында қолда­нылып, пайдаланушыға виртуалды әлемге ену мүмкіндігін берді. Virtuality-дің бас киімі мен қолғабы болды, ол виртуал әлемде қолданушының қимылын бақылауға көмек­тесті. 2000 жылдары компьютерлік графика мен есептеу қуатының дамуы неғұрлым шынайы әрі интерактивті виртуал әлемді жасауға жол ашты. Алғашқы VR-симуля­торлар әскери қызметкерлер мен ұшқыш­тарды оқыту үшін қолданылды. 2010 жылы виртуал шындықтың дамуы жаңа деңгейге көтерілді, Палмер Лакидің Oculus Rift құ­рылғысы кідіріс уақытын төмендетіп, вир­туал әлемге ену сапасын айтарлықтай жақ­сартты. Осыдан кейін HTC Vive және PlayStation VR сияқты құрылғылар нарыққа шығып, VR технологиясы көпшілікке қолжетімді болды. 

Толықтырылған шындық

Augmented Reality (AR) – толықтырылған шындық виртуал шындықтан кейінірек дами бастады. 1990 жылы Том Коделл «то­лық­тырылған шындық» терминін енгізіп, шынайы әлемге сандық элементтерді енгі­зетін технологияны сипаттады. 1992 жылы Луис Розенберг Virtual Fixtures деп аталатын AR жүйесін ұсынды. Бұл жүйе АҚШ Әскери-әуе күштері ұшқыштарына күрделі тап­сырмаларды орындауға көмектесу үшін жа­салды. Virtual Fixtures механикалық ма­нипулятор мен графикалық қабатты қолдана отырып, ұшқыштардың жұмыс тиімділігін арттырды. 2000 жылдары алғашқы мобильді AR-қосымшалар пайда болды. 2009 жылы Layar компаниясы смартфон камерасын пайдаланып, шынайы әлемге сандық ақпарат қосатын алғашқы қосымшалардың бірін шығарды. Бұл қосымша пайдала­нушыға ғимараттар мен объектілер туралы ақпарат көруге мүмкіндік берді – ол үшін смартфон камерасын сол объектіге бағыттау жеткілікті болды. 2010 жылы мобильді технологияның дамуы, смартфондардың жоғары сапалы камера және сенсормен жабдықталуы AR жүйесінің дамуын жедел­детті. 2013 жылы Google компаниясы Google Glass толықтырылған шындық көзілдірігін таныстырды. Бұл құрылғы пайдаланушыға қажетті ақпаратты көз алдында көрсете алды. Жоба коммерциялық тұрғыда сәтсіз болса да, AR мүмкіндігіне қызығушылық артты. 2016 жылы Pokémon GO ойынының шығуы AR технологиясының жаппай танылуына серпін берді. Бұл ойын GPS пен смартфон камерасын пайдаланып, вир­туалды покемондарды шынайы әлемге енгізді. Pokémon GO миллиондаған адам­ның сүйіктісіне айналды және AR-дың ойын индустриясында интерактивті әрі қызықты бола алатынын көрсетті.

Барлық салаға ене бастады

Бүгінде VR тек ойын индус­триясында ғана емес, медицина, білім және өнеркәсіп салаларында да кеңінен қолданылады. Меди­цинада VR науқастың оңалуына, сондай-ақ хирургтарды кәсіби оқы­туға көмектеседі. Виртуалды си­му­ляторлар хирургтарға  күрделі ота жасауға мүмкіндік береді. Бұл науқас үшін қауіпсіздік деңгейін арттырады. Ал AR науқастың ем нәтижесін алдын ала көруге мүмкіндік береді. Көп компания өнеркәсіпте қызметкерді оқыту және өндірістік процесті тәжірибеден өткізу үшін VR пайдаланады. Виртуал тренингтер жұмысшыларға қауіпсіз ортада дағдысын шыңдауға көмектеседі. АR да көптеген салада сенімді көмекші. AR қосымшалар сауда-саттықта киім мен жиһазды онлайн режимде өлшеп көруге мүмкіндік береді. Мысалы, IKEA AR технологиясын пайда­ланып, жиһаздың интерьерге қалай үйле­сетінін көруге жағдай жасады. Сондай-ақ AR навигацияны жеңілдетті. Мысалы, Google Maps сияқты қосымшалар мар­шрут­ты нақты уақыт режимінде көрсетеді. Сон­дай-ақ VR, AR технология білім ордаларында интерактивті сабақтар мен виртуал экс­курсия жасау үшін VR қолданады. Мы­салы, студенттер тарихи орындарға саяхат жасап, адам анатомиясын үшөлшемді кеңістікте зерттей алады және тағы басқа. 

Техносарапшылар VR және AR техно­логия болашақта адамзат өміріне дендеп енетінін айтады. Мәселен, әлеуметтік VR платформалар дамып, адамдар нақты уақыт режимінде кездесе алады. VRChat, AltspaceVR сияқты алаңдар қазірдің өзінде виртуалды кездесу мен іс-шара өткізуге мүмкіндік беріп отыр. Ал AR-көзілдірік күнделікті тағуға болатындай ықшамды әрі сәнді бола бастайды. Бүгінде Apple және Microsoft секілді компаниялар AR көзілді­рікті басқа құрылғымен біріктіруге тырысып жатыр. VR және AR жасанды интеллектпен «достаспақ». АІ пайдаланушының мінез-құлқын талдап, VR және AR жүйесін адам­ның жеке қажеттілігіне бейімдей алмақ. Сондай-ақ VR және AR күтпеген салаларда қолданылмақ. Мәселен, психотерапияда VR фобиялар мен посттравматикалық бұзы­лысты емдеу үшін қолданылатын болады. Архитектура AR сәулетшілерге жобаны нақты уақытта көруге және өзгертуге көмектеседі. Сондай-ақ VR ғарышкерлерді жаттықтыру және қашықтықтан басқа­рылатын миссияны модельдеу үшін қол­данылуы мүмкін.

Асыл ТҰМАР, "Айқын"

Фото: aikyn.kz