Түркістан облысы Кентау қаласының тумасы, парламент мәжілісінің депутаты Қайрат Балабиев елімізде жүріп жатқан саяси және сайлау процестеріне шолу жасапты. Орталықтағы өзгерістердің аймақтарға әсері, оның ішінде Түркістан облысындағы өзгерістерге қатысты ой толғамын оқырман назарына ұсынғанды жөн көрдік.
-Президенттің саяси жаңғыру бағдарламасының аясында ауқымды істер атқарылды. Отандастарымыз, оның ішінде Түркістан облысының жұртшылығы өзгерістерге сенім артты. Жаңғыруға бағытталған Конституциялық реформалар үшін жалпы халықтық референдум өткізілді. Нәтижесінде Президент сайлауы, Сенат пен Мәжіліс сайлауы, әкімдер сайлауы өтті. Алда аудан әкімдерінің тікелей халық болып сайлауы тұр.
Азаматтардың саяси өмірге араласуына еркіндік берілді. Бірінші рет партиялармен бірге өзге де үміткерлер бір мандатты округ бойынша өзін-өзі депутаттыққа ұсынды. Саяси науқанға әйелдер де қатысып, әділетті қоғамда «әлеуметтік лифт» қалыптасқанын көрсетті. Қазақстан парламентаризмі жаңа механизмге көшті.
Депутаттардың сайлаушылар алдындағы жауапкершілігі арттырылып, ел мүддесі үшін белсенді қызмет етуге міндеттелді.
Бюджеттің әрбір тиынының тиімді жұмсалуын ойлайтын президент ұлттық жобалардың уақытылы жүзеге асырылуын әрі қазына қаржысының мақсатты игерілуін бақылауды өзге де маңызды істерді парламентке тапсырды. Бұл біз үшін зор мәртебе әрі үлкен жауапкершілік екенін білеміз. Парламенттің мемлекеттік басқару ісінде рөлі ерекше. Парламент заң шығарушы орган болғандықтан сапалы жұмыс талап етіледі.
Парламенттің бірлескен отырысында президент Қасым-Жомарт Тоқаев:
– Барлық әлеуметтік топтың мүддесін қорғау тұрғысынан алғанда Мәжіліс пен мәслихаттардың аралас моделін қалыптастыруға көшудің мәні зор. Бұл өзгеріс өкілді билік тармақтарының барлық деңгейіне айтарлықтай ықпал етеді. Соңғы жылдары жүргізілген саяси өзгерістер, сайлау заңнамасын мақсатты түрде либералдандыру Қазақстанда партия құру ісіне тың серпін берді. Ұзақ уақыттан бері елімізде алғаш рет жаңа партиялар ресми түрде тіркелді. Аталған деректі аралық қорытынды ретінде атап өтуге болады. Бұл – алға қарай жасалған маңызды қадам. Саяси жүйені орнықты дамыту ісінде партиялар маңызды рөл атқарады. Осы орайда елімізге жауапкершілігі жоғары партиялар қажет. Олар халықтың мүддесін тиімді қорғай білуге тиіс, – деген болатын.
Конституциялық реформалаудың нәтижесінде Президент 7 жылда бір рет сайланатын болып, Парламенттің пәрмені мен депутаттардың қызметі бекітіліп, Конституциялық сот құрылды. Облыс әкімдері партия филиалдарына жетекшілік етпейтін болды. Жоғары лауазымды қызметкерлер партия тізіміне ілінбеді. Әділдікті ту еткен Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың әділетті мемлекет, біртұтас ұлт, берекелі қоғам құру жолында әділ әрі адал азаматтардың ел болашағы үшін көбейгенін дұрыс санайды. Депутаттар бұл ретте арасы алшақтап кеткен билік пен қоғамның қарым-қатынасын нығайтуы тиіс. Алғаш рет аудан, қала әкімдері сайланды. Алдағы уақытта барлық аудан әкімдері сайлауға түсетін болады. Бұл да елге қызмет ететін азаматтардың белсенділігін арттырып, әділдік орнауына жол беретін саясат. Президент биліктің барлық институттарының жаңарып, саяси үдерісті демократияландыруды көздейді. «Күшті Президент - ықпалды Парламент - есеп беретін Үкімет» мемлекеттің басты тірегіне айналды. Бағалай білгенге көптеген өзгерістер бар. Біз әділетті Қазақстанды жаңа заң, жаңа қоғаммен құрамыз. Алғашқы қадамның саяси реформалардан басталуының басты себебі – еліміздің ішкі-сыртқы саяси тұрақтылығын сақтау. Ол жоқ жерде ел болып қалу мүмкін емес.
Осы орайда мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өткен жылы сайлауда халыққа кең ауқымды «Әділетті Қазақстан: бәріміз және әрқайсымыз үшін» деп аталатын сайлау алды бағдарламасын ұсынған болатын. Бүгінде осы бағдарламада айтылған Қылмыстық және Қылмыстық-процестік кодекстерге талдау жүргізу және жетілдіру барысы қарқынды жүргізілуде. Десе де, барлығын бірден реформалау мүмкін емес, өзгерістер уақытты талап етеді. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың сайлау алды бағдарламасы мен жүйелі реформалары, біртұтас ұлт, берекелі қоғам, әділетті мемлекет құруға негіздеген. Мұның бәрі де кезең-кезеңімен, кезек-кезегімен іске асып келеді. Оның бір дәлелі – сот және құқықтық жүйенің оңтайландырылып жатқаны.
Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, Қылмыстық, Қылмыстық-процестік және Қылмыстық-атқару кодекстеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп жатыр. Ондағы мақсат – азаматтардың құқықтарын қорғау, қауіпсіздігін қамтамасыз ету, бизнестің жүргізілуіне бюрократиялық кедергісіз жол ашу. Сондай-ақ лауазым иелерінің өз өкілеттіктерін теріс пайдалануға жол бермеу, қылмыс жасағаны үшін санкцияларды қайта қарау, сот төрелігін реттеу сияқты өзге де өте маңызды мәселелерді шешу. Осыған байланысты құрылған жұмыс тобы былтырғы жылдан бері жоғарыда аталған кодекстерге талдау жүргізіп, жұмыс істемейтін нормаларды, коллизияларды талдауға кірісті.
Қылмыстық және Қылмыстық-процестік кодекстерді жетілдіру әділетсіздіктерді жоюға сеп болып, қылмыстық іс пен әкімшілік құқықбұзушылықтардың, қылмыстық қудалау мен сотқа дейінгі тергеп-тексерудің ара жігін ажырату, сотқа дейін тергеп-тексеру түрлерін қысқартуда әділеттілік қалыптастырады. Бұл бойынша алдағы 3 жылда терең ғылыми-практикалық талдау жүргізіледі. Мысалы, бір тауық ұрлаған да, бір үйді тонаған да қылмыс болғанымен, тауық ұрлаған 7 жылға, үй тонаған 3 жылға сотталуы әділетсіздік. Қылмыс дәрежесіне қарай жаза тағайындауға қатысты халықтың талабы орындалмақ. Президент әлеуметтің талап-тілегі, мұң-мұқтажынан хабардар, сол себепті ескі жүйені жаңартып, әділетті мемлекет құрмақшы. Сыбайлас жемқорлық бабымен сотталғандарға шартты жаза кесіліп, жазасын еркіндікте өтеуге мүмкіндік берілмейді. Енді қарызды өндіріп алу үшін өз өкілеттігін асыра пайдаланып заңсыздықтарға барған коллекторлар қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Себебі олардың қысымына шыдамай өз-өзіне қол салу жиілеп кетті. Кісіні қорқыту, қоқан-лоқы көрсету, өлімге итермелеу – қылмыс. Құқық бұзған коллекторларға да 5 жылға дейін қызметінен айыра отырып, 5 000 АЕК айыппұл салу, не 1 200 сағатқа қоғамдық жұмыстарға тарту немесе 5 жылға бас бостандығынан айыру көзделген. Жұртшылықтың құқықтық сауатсыздығын пайдаланатын алаяқтар да бар. Президент пәрменімен «AMANAT» партиясы дәрменсіз адамдарды қаржылық және құқықтық сауаттандыру ісімен айналысып келеді. Қазір алаяқтар мен пайдакүнемдерге алданып қалып жатқандар көп. Әсіресе, жер алу, үй сату, құжаттарды рәсімдеу, біреудің мүлкін иемдену сияқты заңсыздықтар болып жатыр. Әлбетте, құжат рәсімдеу, мүлікті бағалау бағалаушылар мен нотариустардың қатынасуынсыз іске аспайды. Сондай-ақ жеке сот орындаушыларына деген арыз-шағым толастар емес. Жетімдердің алимент ақысын егеленіп алғандарға не дерсіз? Алдағы уақытта өз өкілеттіктерін теріс пайдаланып, азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтарын бұзған нотариустар, жеке сот орындаушыларының мүлкі тәркіленіп, белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан 5 жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, 4 000 АЕК көлемінде айыппұл салынып, не сол мөлшерде 1 000 сағатқа қоғамдық жұмысқа тартылады немесе 4 жылға дейін бас бостандығынан айырылады. Мемлекет басшысы еліміздің басты құндылығы – адам деп бағалап, қоғамның орнықты дамуын ұлт саулығымен байланыстырады. Әлемді алаңдатқан су мәселесіне Президент те бейжай қарамай, суды үнемдеуге және бүлдірмеуге үндейді. Өкінішке қарай, ағын су тұрмақ, жерасты суларын ластайтындар да азаймай тұр. Жалпы табиғи байлыққа тыныштық бермейтін жер қойнауын заңсыз әрі аяусыз пайдаланатындар көбейіп барады. Білгенге бұл экологиялық құқықбұзушылыққа жатады. Өйткені су ластанса, соның салдарынан сарқылса, табиғатқа да, адамзатқа зиян. Заңда экологиялық қылмыс жасағандарға жауапкершілік артады. Адамзатқа қауіп төндіргені үшін Қазақстан Республикасының азаматтығынан немесе 10 жылдан 15 жылға дейін бас бостандығынан айырылады. Ал денсаулыққа келтірген зиянның дәрежесіне қарай 3 жылдан 8 жылға дейін жазаланады. Бұл тұрғындар қауіпсіздігі мен денсаулығын сақтауға арналған шаралар. Сол сияқты мұнай мен мұнай өнімдерін тасымалдау, сатып алу, сақтау, өткізу, сапасы анықталмаған мұнайды өңдеу, клиникалық зерттеулер жүргізу, жаңа әдістер мен құралдарды қолдану тәртібін бұзу, жалған дәрілік заттармен немесе медициналық бұйымдармен жұмыс істеу, экологиялық талаптарды бұзу, ауаны ластау, жерді бүлдіру, жер қойнауын пайдалану қағидаларын бұзу бойынша да бірқатар бапқа өзгертулер енгізіледі.
Кеденде кедергілер де, келеңсіздіктер де жетерлік. Кедендік рәсімдерді «бір терезе» қағидатына көшіру, кедендік бақылауды интеграциялау тапсырылған. Президент кедендік тексерушілердің көптігі салаға кері әсер еткенін, салық саясатының тиімді болуы кеден жұмысының ашықтығына байланысты екенін атап өткен еді. Салық пен кедендік рәсімдеу жүйесін реттеу де сайлау алды бағдарламаның бір тармағы болатын. Осыған орай Қылмыстық кодекстің баптарында жауапкершілікті арттыру қарастырылған. Яғни, кодексте сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иемденіп алу немесе талан-таражға салу, алаяқтық, экономикалық контрабанда, кедендік алым-салымдарды төлеуден, бюджет пен басқа да міндетті төлемдерден жалтару бойынша бірнеше еселенген айыппұл көлемін көбейту көзделіп отыр. Мұндай еселенген айыппұлды төлету тек мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға қатысты қолданылып, қалған адамдарға қолданылмайды.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев: «Қазіргі ең басты міндет – еліміздің мықты өнеркәсіптік негізін қалыптастыру және экономикамыз өзімізді толық қамтамасыз ете алатын жағдайға жету. Сондықтан өңдеу саласын жедел дамытуға баса мән беруіміз қажет. Осындай аса маңызды шақта зор экономикалық серпіліс жасауға еліміздің толық мүмкіндігі бар. Ол үшін біз біртіндеп жаңа экономикалық үлгіге өтуіміз керек. Бұл жұмысты батыл жүргізуіміз қажет. Басты мақсат – қағаз жүзіндегі биік жетістіктерге қол жеткізу емес, шын мәнінде халықтың тұрмыс сапасын жақсарту болуға тиіс», – деп бизнестің еш кедергісіз дамуы үшін заң жүзінде жеңілдіктер жасауды тапсырды.
Әлемнің алпауыт мемлекеттерінде бірінші кезекте бизнеске қолайлы жағдай жасайды. Экономиканың қозғаушы күші – бизнес. Қазір Бизнесті жүргізу мәселелері туралы заң жобасы Мәжіліс қарауында жатыр. Бұл заң жобасына түркістандық кәсіпкерлер аса қызығушылық танытып отырған сайлаушылармен жүздескенімде байқап жүрмін.
Мемлекет басшысының бастамасымен қолға алынған заң жобасы еліміз үшін маңызды әрі тиімді екені ақиқат. Бұл заңды мыңдаған бизнес өкілі тағатсыздана күтіп жүр. Бизнесті жүргізуде мейлінше бюрократиялық міндеттемелерді азайту, мемлекеттік органдар мен бизнес арасындағы қарым-қатынасты реттеу, адами фактордың араласуын азайтып, бизнесті ашықтыққа көшіру сияқты өзге де мәселелер қарастырылған. Заң жобасын оңтайландыру барысында 86 заңнамалылық актілер, оның ішінде 11 кодекс қамтылды. Бұл 28 мемлекеттік орган, оның ішінде көптеген комитетке қатысты жұмыстар. Мәжілістің 6 комитетінен 11 депутаттан құралған жұмысшы топ заңның дұрысталуына күш салып келеді. Заң жобасы бүге-шігесіне шейін жұмысшы топтың талқылауынан өтіп, 1 500-дей түзету мен өзгеріс енгізілді. Нәтижесінде, пленарлық отырыста заң жобасы бірінші оқылымда мақұлданды. Әлі алда екінші оқылым бар. Түсініспеушілік туындаған жағдайда әр саланың мамандарымен кеңесіп, арнайы жиналыстар өткізілуде. Заң жобасының бизнес жүргізуге ыңғайлы болуына барлық салалық мемлекеттік органның арнайы қызметкерлері, кәсіподақтар, ассоциациялар, «Атамекен» палатасынан құралған мамандар да атсалысып жатыр.
Ел мен мүдде бір болғандықтан, мемлекеттің дамуына қазақстандықтардың жаппай атсалысуы азаматтық борыш деп есептеймін. Президент айтқандай, адалдық пен әділдікке көшсек, жаңа Қазақстан сөзсіз құрылады. Ол елге көзсіз қызмет етіп, еңбегін аямайтын азаматтар көптеп керек. Қасым-Жомарт Кемелұлының әрбір бастамасы мен тапсырмалары бас пайдасы үшін емес, ел мен жердің қамы үшін екенін түсінсек игі. «Сабақты ине сәтімен» дегендей, орында бардың оңалатын күніне де жетеміз. Ең бастысы, айналадағы геосаяси жағдайлардан сабақ алып, тыныштық пен ауызбіршілік сақтау міндет болып тұр. Өзгерістер мүлде жоқ емес, бар екенін мойындау қажет.
