Фото: www.orda.kz
19 желтоқсан күні Сенат депутаттары заңсыз есірткі құралдарын, психотроптық заттарды және олардың аналогтарын айналымнан шығару мәселелері бойынша заңнамаға енгізілген түзетулерді пленарлық отырыста мақұлдады. Енді есірткі саудасымен айналысатын көмекшілер мен ұйымдастырушыларға арналған жаза екі сатыға бөлінеді: бірінші топ үшін жаза жұмсарса, екінші топ үшін ауырлайды. Осы тақырыпта зерттеу жүргізген Orda.kz сайтына сұхбат берген сотталушының сұхбатын қысқартып ұсынып отырмыз.
Естеріңізге сала кетейік, жақынға дейін есірткі нарығының ойыншыларын нақты ажырату болмаған: соттар есірткі сатушыларға, олардың қасындағы бақылаушылар мен есірткі зертханаларын басқаратын адамдарға бірдей жаза тағайындап келген.
2025 жылдан бастап жағдай өзгеруі керек, өйткені түзетулер ҚР ҚК 297-бабын қолданады. Егер бұрын есірткі тасымалдау, сақтау үшін 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы белгіленсе, енді ол 8 жылға дейін қысқартылған. Ал ірі көлемде есірткі сату үшін 15 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасының орнына 12 жыл беріледі.
Дегенмен, жазаның жеңілдеуімен бірге мүлік тәркілеу деген жаңа жаза қосылды. Бұрын мүлік тек қылмыстық жолмен алынғаны дәлелденсе ғана тәркіленетін, енді бұл автоматты түрде жүзеге асатын болады.
Orda.kz журналистері қамаудағы адамдармен сөйлесіп, жаңа түзетулердің 2025 жылы есірткі саудасымен сотталғанда шартты жазамен мерзімінен бұрын босатылуына әсер етсе, құқық қорғау органдарының жұмысына қиындық тудырмай ма деген сұраққа жауап іздеді.
«Біз ойымыз үшін сотталдық»
Сайтқа өз ойын айтуға келіскен адамның аты – Оспан. Ол 2021 жылдан бері қатаң режимдегі колонияда марихуананың ірі партиясын сату ісі бойынша жазасын өтеп жатыр. Өзінің кінәсін мойындамайды және ісінің бұрмаланғанын айтады. Сотта тағайындалған 11 жылдық жаза мерзімінің төрт жылын өтеген. Ол сұхбат бергенде есімін және колониясының орнын жарияламауды сұрады.
– Жаңа заң жобасына көңіліңіз тола ма?
– Мен және басқа да сотталғандардың көпшілігі айтарлықтай өзгеріс күткен едік. Бірақ парламенттің екі палатасынан өткен қазіргі нұсқасын үлкен жетістік деп санаймын. Ең бастысы, 297-баптың 3-бөлігі ауыр қылмыстар санатынан орташа ауыр қылмыстарға ауысты. Осылайша жаза мерзімі қысқартылды. Мысалы, біздің лагерімізде 240 адам есірткі немесе психотроптық заттарды сатқаны үшін жазасын өтеп жатыр, бұл біздің әр төртінші сотталушы. Көпшілігі төрт жылдан жеті жылға дейін сотталған. Мен нақты қанша адам сотта жазасын жеңілдетуді сұрайтынын білмеймін, бірақ мен өзім өтініш бермекпін.
– Сотқа қашан өтініш бересіз және не күтіп отырсыз?
– 2025 жылдың наурызында өтініш беретін шығармын, себебі жаңа заң күшіне енгеннен кейін 60 күн күту керек. Мен өтінішті ҚК 6-бабының 2-бөлігі негізінде беремін. Онда былай жазылған: «Егер жаңа қылмыстық заң іс-әрекеттің жазасын жеңілдетсе, тағайындалған жаза жаңа заңның шеңберінде қысқартылуы тиіс». Сот алдымен менің жазамды қысқартады, содан кейін шартты түрде мерзімінен бұрын босату немесе қалған мерзімді ашық колонияда өткізу туралы шешім шығарады.
– 297-баптың ескі және жаңа нұсқасындағы қандай түйткіл көңіліңізден шықпады?
– «Сақтау, тасымалдау немесе сату мақсатында тасымалдау» деген анық емес тұжырым мені алаңдатады. Сату– бұл нақты әрекет, ол міндетті түрде сотта дәлелденуі керек. Бірақ іс жүзінде құқық қорғаушылар кінәні дәлелдеуге көп көңіл бөлмейді. Полиция, комитет, прокурорлар мен судьялар адам есірткі сақтаса, демек ол оны сатуға дайын деп санайды. Басқаша айтқанда, біз көбінесе оймен және болжаммен сотталамыз. Сократ айтқандай, «Егер ой үшін сотталсақ, мен ең ұлы қылмыскер болар едім». Рим құқығы да бұл пікірді қолдайды, өйткені ешкім өз ойы үшін жауап бермейді.
– Жалпы, Қазақстанның заңдары да осы принципке негізделген. Бізде қылмыс дәлелденген кезде ғана адам жауапқа тартылады.
– О, сіз қатты қателесесіз! Бізде дәл осы ой үшін сотталады, және бұл кемшілік 2014 жылдан бері жалғасып келеді, сол кезде ҚК-тің жаңа редакциясы күшіне енді. Жақындарымыз құқық қорғау органдарына өздеріне қажет өзгерістерді енгізуге көмектесті.
Мақаланың толық нұсқасын www.orda.kz сайтынан оқи аласыздар.
